• Padior

    Pinaumungan Ne Tou Tumompaso Akad I Yasa.

  • Jalan Menuju Arah Barat

    Arah barat jalan ini anda akan menuju ke Desa Pinaesaan, Tompaso Dua dan Desa Tompaso Dua Utara di Kecamatan Tompaso Barat.

  • Jalan Menuju Arah Selatan

    Arah selatan dari jalan ini merupakan jalan menuju Desa Sendangan, Desa Kamanga, Desa Kamanga Dua hingga Desa Tember di Kecamatan Tompaso.

  • Jalan Menuju Arah Timur

    Ke arah Timur ini anda akan menuju ke desa Liba dan Kamanga Dua, juga anda akan jumpai Kantor Camat Tompaso Dan SMU 1 Tompaso.

  • Jalan Menuju Arah Utara

    Ke arah utara anda akan masuk di desa Tempok Selatan, Desa Tempok, Serta Desa Tolok di Kecamatan Tompaso.

Rabu, 26 Juli 2017

Disclaimer

KT Disclaimer - Privacy Policy - Terms of Use

Tak ada suatu kebudayaan yang sangat cepat tergerus secepat kebudayaan Minahasa. Tou Tumompaso dengan wilayah Tompasonya pernah melahirkan Minahasa dan dianggap sebagai ibu kebudayaan Minahasa. Pewarisan budaya dalam beberapa dekade seakan berhenti dan digantikan dengan budaya luar yang sama sekali tak selaras dengan masyarakatnya. Bukan tidak, suatu saat nanti generasi selanjutnya tidak merasakan bahkan sekedar melihatnyapun tidak ada.

Konten yang terkandung dalam blog ini adalah suatu informasi atau gambaran umum tentang apa yang pernah ada dan saat sekarang terjadi dengan kebudayaan kita. Segala isi Posting di website ini tidak ditujukan sebagai suatu nasihat profesional ajakan atau terlebih untuk menghidupkan kembali kebudayaan tua yang pernah ada khusunya menyangkut Ilmu Hitam.

Namun segala isi konten ini hanya ditujukan untuk menulis serta menyusun kembali sejarah dan pengalaman budaya para pelaku dan pemerhati Kebudayaan Tompaso. Isi konten didalam website ini juga berdasarkan pengamatan dan pengalaman penulis serta penelusuran di berbagai tempat atau daerah di Indonesia serta pengamatan online di website lain.

Menyebarluaskan serta menarik keuntungan dari semua isi konten di dalam harus seijin penulis dan dapat disampaikan melalui Email: kebudayaantompaso@gmail.com. Admin KT Bloger tidak bertanggung jawab atas kerugian yang dialami pembaca dari blog ini. Kutipan atau copas dari posting di blog ini WAJIB mencantumkan link sumber atau http://kebudayaantompaso.blogspot.co.id/
Share:

Minggu, 23 Juli 2017

Kukua Andior I Toyaang I Malénge-Iëngei Wo Si Luluna


Awoja sapaka se mëinang anio', ja talos lëngei nimanga- kar, akarera in tjumangkë' e mangilëk. Ja a si makasa sera i mëinang, ja maange a se ito' i toja'ang iitu. Ta'an mange- oka sera, iparitja-ritjakë' e ito'na. Marengo-mange a lawiera sera i mëinang, si lawi mawuruko itu. Ja a si makasa si Toja'ang iitu makareken in tanai : „Ja mema'pe' kua'a kolombuang aku." A si ëndokë' itu si To- ja'ang nimema' ësa kolombuang. Tanuo i mawawa'andoo-mio' ja mangeo ita'an i Toja'ang ëng kolombuang. Mando-mai ma-ngenao ilëkën im boondope' ën aita'ana. Itjatëka'-mange sia,ja mio'nao iangkai-ai ja utëroka. Kuanao: „Nimindoka tu'u re'e n aita'angku.'* Ja wulengënao-mai se pongkor isera. Mau- nëroka im bale sia. Ja ng kuano e tow: „Ambisa sera wo, e Anak i Malënge-lëngei, nirumombito karu' ko'?" Sowatëno i Toja'ang iitu ëng kuanao : „Ra'itja, ta'an niindo in tjolom- buangku." Ja wueiëno i ësa tow : „Ja sapa m pangilëk(ë)mu isera?" Kuanao: „Wene'kë' wo'on." Ja weano weta' am pa- la'mbakangkë'.
Ta'an si Toja'ang iitu ja ra'itja nisumowat sapa-sapa. Ja mangem tu'u si Toja'ang a si Inanga, ëng kuanao : „O Ina', waweano tu'u wene' kanen kita." Kailëkan- ako i Toja'ang in sapaka ja roro'na kaereana sapa-sapa, ja ng kuanao: „Mema'pe' kua'a ka'i ësa aku." Ja a si ëndokë' iitu, ja sia nimema' ka'i ësa. 

Mawawa'ando kai-mio' ruao tu'u ë mangena aitaan. Mandoo ka'i-mai ja mangena ilëkën ën aita'ana. Pailëkënao mawuta-wuta waja e pongkor. Wulengë- nao-mai se pongkor. Maunëroka ka'i-mange im bale si Toja'ang iitu, ja wueiëno ka'i e tow: „Sapa n ipawe'e se pongkor(ë)mu?'' Kuano i Toja'ang iitu: „Karaitjë' wo'o wo salanajau." Weano tu'u karai wo salana sia. Marengo-mange a si Inanga si Toja'ang iitu ëng kuanao : „O Ina' ! wilitën-io' ëng karaitju WO n salanaku, aiwe'e se pongkor(ë)ku niindo in tjolombuang niema'ku." A si ëndokë' iitu, ëng kuanao ka'i: „Ja mema'pe' kua'a ka'i ësa aku.'* Anaitu mawawa'ando-mio', tëlu tu'u ë mangena ita'an. Mandooka-mai im boo-woondope' ja mange- nao ilëkën ën aita'ana. Pailëkënao ja mawuta-wuta waja e pongkor se tëlu kolombuang iitu. Wulengënao-mai se pong- kor isera. Maunëroka ka'i-mange im bale sia, ja towano ka'i e tow : „E Toja'ang i Malënge-lëngei ! sapaka ka'i n ipawe'e se pohgkor(ë)mu ?" Kuanao: „Pisow(ë)kë' wo'on." Si Toja^ang isia ja ang karapitjë' i mainde-inde' am pa'pa'an in tow lëngei. O weta' weano ka'i pisow sia, ta'an pisow re'e pungkut. Mande tani'tu sia rai'tja nimera-mai. Marengo-mange a si Inanga si Toja'ang iitu, ëng kuana: „O Ina' ! wa weano tu'u pisow kita, e Ina\ ta'am beangkupe' uting, wo sama' itum-bal(ë)ku."

Jawo itu iema'na tumbalan. Pakaema'ana tu'u-mako itu, ja kalingaanao se Ito'na ja mange mëlitag an talun. Ja mangem a si Ito'na sia, wo ng kuanao : „O Ito', sa itjasale'miow, ja kumi'ite' aku." Kuano e Ito'na : „Ma'ane' pisow ja ra'itja kaulitan, ja wo'ope' in tjumi'it; sa ko kumi'it ja karëngan ko pongkolan in do'kos/ Ja mandepe' tina'aran in tjainde'en, ja ra'itja tina'neina itu. Jawo si Toja'ang iitu mange a si Inanga ëng kuana: „O Ina', sa ro'na ialer-io' walun aku, en aku ja kumi'ito' se Ito', mange mëlitag an talun." Siituoka tu'u maja'o se Ito'na, wo sia kumi'it; susur in am pengkoran se Ito'na, ja si Toja'ang iitu mamorak ë mawaja', oreka sia pailëkën e Ito'na. O weta' ! itjatënaoka si lalan pareke-rekenën ësa pal am papengkoran, ja sia ra'io nimailëk in sine'pangan e Ito'na. Ja ng kuanao : „En aku n tinintjasangkë' e Ito'ku ja mënto'o kua'a ambia aku." Jawo si Toja'ang iitu kumanat in a'kël, WO ng kuanao: „Tuma'taso kua'a ambia aku." Wo sia mema'tërung pareke-rekenën tëlu ngaparas in atëp in talun. Jawo sia mi'mbit sangapulu' ë litag, wo ilitag(ë)na, ta'an aili'tjir(ë)kë'- mio' in tërung, Ipakalitag(ë)na-mako itu, ja sia mange an tërung. Rai'pe' nilumukut sia, ja palinganao marëngkeko.
Ja mangena paten si wio'o. A si tëlu ngando ja puteoka i matatar se wio'o sia, akar in aiema'oka solimai pinakom- bo'an in sera'. Ang kaëpatan ngando ja ng kuanao: „Ma- ngerepe '-mange se Ito'ku aku."

Maja'o si Toja'ang iitu, wo sumpakëna-mange se Ito'na, Ja ësao wangkër ë niindo, ta'am borung. Kuano e Ito'na: „O ko topukën ! nimakaerekë' tu'u-mai si Toja'ang anio'." Sowatën 1 Toja*ang iitu, ëng kuanao: „Mëkisëra'pe' a se Ito'/ Ja wangkilano-mange koling sia, ra'itja aiwe'e ang karapi in upus, WO ririor ka'i-mange litu, ja sia aisalo-salowo i Ito'na. Kuano i Toja'ang itu : „O Ito' ! sa kamu masale', ja mangeo rumakut in sera' niindoku." Kuano e Ito'na: „Awo koi! ra'itja tu'u re'e nganga' sia? pe'tare kami m bona' lima ng^apulu' ën aita'an ja wajape' in ësa ë niindo, ja wo'ope' iitjo!" Kuano i Toja'ang: »Ulit e Ito'/ Kuano e Ito'na: ^Sa ka'itje' ra'itja, ja karëngan ko em pongkolanami !'* Ja maja'o tu'u sera, ipakata'anerakë' ang kanat i oja'ang iitu m pisow. Ja itjatëka' tu'u-mange se Ito'na, ja uli-ulit. Kuano I Toja'ang: „Sangarakut(ë)kë' ën indongku, akar iitu ja itjamuoka." Kuanoe Ito'na: „Ja ita'tak-ai lulun kita/ Ja maja'o si Toja'ang iitu tuma'tak lulun. Pëta'takënao si sumpakëna-mange ja ninumuwu'kë' in tana'i : „Ja itjaupus-ai aku, tio'o ta'ta-ta'takën aku." Janta'an iwareng(ë)naoka-mai i numuwu' : „Ta'an mande kua'a aku ta'takënu, ta'an tio'o paina-ina'an, mande piso'nakë' ësa, ja tio'o paina-ina'an. Ta'an sa ko mange rumakut im paalinu, ja itampengkë'-mange an somoi aku. Jawo sako nimangem am bale, ja iwangengkë'- mange an du'u aku." Ja mangeoka a se Ito'na sia, ja pëin- dongkë' wo'o e Ito'na. 

Kuanao: „Itjaupus-ai, tio'o indo-indon ën iana, wo kamu mangekuoka ita'tak-ai." Mangenao tu'u ita'tak-ai se Ito'na, aisawël a si niangena-mai ririor. Jawo tu'u sia mangem am bale, ja si wisa n aitjua i Lulun, ja ki- ni'itana, in iwëkar an du'u. Mandooka-mai im boo-woondope',ja si Toja'ang iitu lumaes-ako wo marengoka-mange en oraso in tjuman. Ja mangem tu'u sia a lawina, mangena pailëkën, ja alero ng kakanën am bawo i meja. Jawo sia mangaja'ka' ëng kuana: „O inde'! si sei kua'a re'e ë nimaali-mai in anio' ?" Ja paënto-ënto'ona, jo ra'itja wana ng kumësot-ai. Kuanao : „Kumano kua'a aku." Makakan-ako sia, ja ra'itja nimëlur in tjinanana, wo ka'i sia lumaes. Marengoka ka'i-mange sia e mawëngio, mange tu'u sia wo pailëkënao ja  niengketano n sosoloan, ja alëro ka'i ng kakanën an dangka' i meja, Jawo sia mangaja'ka' ëng kuanao ka'i : ^Si sei kua'a ë mauwit-ai im pakanëngku ?" Jawo ënto'ona ka'i tojo'. Paënto-ënto'ona ka'i ja ra'itja wana ng kumësot-ai, ja kumano ka'i sia. A si tëlu ngando mëngulu-ngulur tanu si tjatare. Kaëpatan ngando ja si Lulun numuwu' ka'i ëng kuana : „Sapaka ko ja mange mamuei im bale i Tjolano/ Ja ng kuano i Toja'ang iitu: „O ndo'on! sapao ndo'on ën iwe'eku iitu, ma'ane' tare karaiën-itjo aku ja ra'itja kaulitan, ja wo'ope' i muei im bale i Tjolano?" Kuano i Lulun: ,0 mangem beta'-wo!" Ja mangen tu'u si Toja'ang, mange a si Tjolano, wc sia muei a si Tjolano: ^Ra'itja pawu'unën ëm bale i Tjolano?'* Kuano i Tjolano: „Pawu'unën, ta'an sa n iasa tëlësanuka, ja irojor(ë)kukë' ëm baja-waja in an sangkum im bale." Kuano i Toja'ang: „Mandepe' ja.' 

Kuano i Tjolano: „Ja mai ambia'i-wo e!" Maio tu'u si Toja'ang ëng kuano i Tjolano : „Ja sumereo-mio' im pariri, se ruakë' ka'itje' anio' ëm buta-wutan im pera. Sa ka'itje' ra'itja indonu, ja karë- ngan ko em pongkolan." Ja marengo-mange si Toja'ang ëng kuanao a si Lulun : „Ja aipapalawi-lawi'muo aku, en aku ja tina'aran i Tjolano in sa ra'itja kapopoan, ja karëngan aku en dantongënoka. Mëwëra-wëra'kë' tu'u! rua m pariri, paka- wuta-wutan im pera." Kuano i Lulun : „Tio'o ko mainde-inde'a siitu, janta'an sapaka ko ja mindo-mai rua piso'na an iaku, tio'o ipapai-pailëk, oreka wana mailëk. Ja itjatëka'-mange ko, ja ilëpok-ange a se pariri rua n iitu, mëkele ësa a si ësa wo si ësa."
Itjatëka' tu'u-mange sia, ja kini'itana. Ira'mbas tu'u-mio' itu ja pailëkënao m pariri ja kinuwuano im pera. Ja ng kuano tu'u i Tjolano : „Ja rumojoro tu'u kami." Ipakarojor(ë)na-mako m baja se ambitu, ja pailëkëno i Toja'ang in sapaka si wale itu ja talos wangkër. Kuano i Toja'ang: „Ja sapa tu'u ën itiruw(ë)ku si wale anio'? Mëna'-mio' a si ru'una anio' aku,ja si seipe' ka'i ë mëngëna-ngëna' a se ru'una walina?" Ja marengo-mange sia , ëng kuanao : „Ja aipapalawi-lawi'muo aku, mëwëra-wëra'kë' tu'u re'e, ën itiruw si wale iitu!" Kuano i Lülun : „Mëné-pënës eta'-wo. 

Apaka aku ja paalintjë'-mange im bëngi, tio'o ipapai-pailëk, mangekë' iwëta'-mio' a si wuni an unër, wo kusi'angkë'-mange, tio'o pauntë-untëpën ën iitu. litjo ja mëna'kë'-mange a si ru'una an sangawiwi." Ja kini'itan tu'u i Toja'ang. Mandooka-mai ja sia ka'i lu- maeso; ja marengoka-mange sia, ja pailëkënao ja nimatiruwo in doko' si wale iitu nitjumëli-mai an doko' i Tjolano. Pailë- këna ka'i ja niompërano in tjanën. Kuanao ka'i : „Si sei kua'a tu'u re'e ë mauwit-ai im pakanëngku ?" Paënto-ënto*ona- mai, ja ra'itja wana ng kumësot-ai ; ja ng kuanao : „Ja ku- mano kua'a tare aku." Makakan-ako sia, ja ra'itja nimëlur in tjinanan, wo tumintjas ka'i. Mareng ka'i-mange sia, tani'tukë' ka'i. Ja a si tëlu ngando ja nimëngulu-ngulur tani'tu. Ja ang kaëpatan ngando, ja ng kuano i Toja'ang iitu: „Ja ilukut(ë)- kupe'." A si ëndooka tu'u itu ilukut(ë)nao. Pareke-rekenëno tu'u i Lulun, ja nilumaeso ka'i si Toja'ang, ra'itja, e nilumu- kut si mawe'e im pakanëna, ja ra'ipe' tu'u ure sia ë nilumu- kut-io\ ja kumësoto-mai si Lulun. 

Pailëkëno i Toja'ang ja ësa wewene lo'or, ja m bërëna tanu ng kasëndot i ëndo, ën su- luna ja paser(ë)kë' wo m ba'ang ja paser(ë)kë* ka'i. Ja tim- boianao-mange sia wo ng kuano i Toja'ang: „litjoo tu'u re'en ë mawe'e im pakanëngku." Ja sowatëno i Wewene: „laku, ta'an apa ko ja muntëp-ai a si wuni anio' wo ko sawëlangku karai." Ja muntëpo tu'u-mange sera, ja pailë-ilëkën i Tojaang ë Lulun ra'io wia. Ja sumondolo tu'u in tjarai e Walanda si Toja'ang, wo sera lumaes mëwali-wali. Wo sera pailëkën i ësa tow, WO mangena iowër a si Tjolano ëng kuana: „O Kolano, wona' ësa kolano si mëngëna-ngëna' am bale i Tjo- lano-wo;" jawo sia mangaja'ka' wo mainde' am pa'pa'an oreka ipëset(ë)na ng kakolanoana. Anaitu wo sia rumu'ndu' se su-rarona pitu ngapulu' mange wo'o mindo se ambalesa. Ma- ngeoka sera, ja an tëmbërane' sera, ja mëlutawo wo'o se suraro, wo iangkaiera-mai n sinapang, ja makauluroka tani'tu, ra'io toro itjapëku'. Ja kalingaano i Tjolano, ja i nimaka- ilangkë' se surarona, ja sia rumu'ndu'pe' ka'i-mange suraro pareke-rekenën maatus. Ja mangeoka sera, ja an tëmbërane' sera, ja iangkaierao-tnai n sinapang. Itjaiangkaiera in sinapang, « ja sera makauluroka ka'i tani'tu.

Ja kalingaan ka'i-niako i Tjolano in tani'tukë' ka'i se sii- rarona, ja ng kuanao: ,,Ja iaku kua'a ë mëtët-ange." Ja min- doo-mai in sa'mbël sia, wo sia mange. Itjatëka'-mange sia, ja pailëkënao tu'u, ja uli-ulit si tuama ja Walanda talos lo'or, tani'tuka ka'i si wewene talos lo'or nimangakar. Ja makaso- sor-ange sia, ja weso'onao-mai n sa*mbël wo ipëparak(ë)na isera in ambalesa; itjaiangkai-ai in sa*mbël, ja makauluroka tani'tu. Ja ng kuanerao in ambalesa : „Ja iwajape'-mio' sia- wo, akar in sangaoras sia ra'io itjapëku'." laka-akar tu*u si Tjo- lano i mëkiampung, ëng kuana : „Sa ro'na ja sama'ano-mai aku WO iitjooka ka'itje' ng kolano, ta'an iaku ng kumarua iitjo." Jawo mapo'o-po'ow-io' a si ëndo iitu n isiaoka ng ko- lano. Ja ng kuanao : „Ja mema'pe' kua*a kasale-sale'an kita, en aku ja mëkitowape' se mapërenta am bawa'ku-mio', wo se po'o-po'ow."

Ja ipëkiangenao-mai se Ito'na. Mangeoka se airu'ndu'-ma- nge ja sera mangaja'ka' ëng kuanerao: „Itjatambisa itu wo tani'tu, WO kami ënotën ang kasale-sale'an i Tjolano?" Ja kuano e airu'n-du'-mange : „Aita'ar-ai an itjami, ja karëngan kine kamu e mange." Jawo tu'u sera mange, ja itjatëka' tu'u- mange sera, ja alero m baja kakanën, wo se aka im banua tuama ja ambituo waja. Am pa'pa'an in ambituo waja, ja kuano i Tjolano : „Ja en alero waja, ja lumukuto kita." Wo sera kuman. Tawio makakan ja kuano i Tjolano in tjumua a se mateir ang kakanën : „Ja e makakano-sa, ja iwaja'o-mai si paëlëpën iana." Iwaja'erao tu*u, aito'tol a si Tjolano wo mange a se mapërenta am bawa'na-mio' wo mange a se Ito' i Tjolano, ja itjaitu'tukera-mio' am paëlëpan, ja itjalengket(ë)- kë'-mange am biwi m paëlëpan, wo nilumengket ka'i-mio' am palukutan m pë'narera, iaka-akarera i mëkia-kiampung a si makaito' isera. Ja sowatëno i Tjolano itu ëng kuatiao : „Jawo mamëndamo-mange kamu, an tutuw(ë)ku in toja'ange'-wo, pi- iialënge-Iëngeimiow(ë)kë*-mio'-wo, janta'an pëndamëniow-mange m bawaer(ë)ku an itjamu. Anae kamu ja sangasërap ën am- bana. Jawo sa kamu ra'io n a si ukuman iana, ja kamu in Ito'ku WO se toja'angiow ja maindooka ataku waja." Tani'tu sera nimaindooka ata i makaito' isera, sera in ambalesa wo se toja'ang. Siitukë'.


Share:

Minggu, 16 Juli 2017

Cikal Bakal Pengucapan Minahasa Dulu Dan Sekarang


Pengucapan syukur Minahasa sejatinya diadaptasi dari tradisi lama suku Minahasa yang hidup dalam budaya agraris, dengan dianugerahinya tanah subur untuk bercocok tanam hingga hasil alam lainnya baik diair hingga dihutan sehingga manusianya hidup dan bergantung dari apa yang disediakan oleh alam. Atas rasa syukur ini yang telah diberikan oleh alam, oleh orang Minahasa meyakini kesemuanya ini adalah pemberian Sang Pencipta sebagai pemelihara alam ini. Amang Kasuruan Wangko berdaulat penuh atas segala benih yang kita tabur di alam, hingga segala pemenuhan yang lain yang telah disediakan oleh alam tinggal diambil secara cuma-cuma.

Tradisi ‘rumages’ merupakan cikal bakal pengucapan syukur yang kita kenal kini. Tradisi tua ini bagi masyarakat Tumompaso adalah suatu bentuk pengorbanan atas rasa syukur yang telah diterima sepanjang musim bercocok tanam hingga masa panen. Rummages sendiri adalah korban persembahan yang disampaikan pada Amang Kasuruan Wangko (Tuhan) atas semua berkat yang sudah diterima selama ini maupun permohonan yang disampaikan (rumeindeng) atas segala usaha dan perlindunganNya bagi manusia. Persembahan sejati bagi tradisi rumages awal adalah kepala dan darah manusia yang diambil dari suku luar yang diusahakan oleh ‘pamuis’. Korban persembahan ini kemudian ditinggalkan dan diganti dengan korban hewan hingga hasil pertanian.

Pada umumnya di Minahasa dan di wilayah Tumompaso pada khususnya rumages untuk setiap tahunnya dilaksanakan dua kali yaitu pada awal tahun dan pada tengah tahun. Tradisi rumages ini pada masanya di kenal dengan ‘Tumendok Roong Kinatouan’. Tumendok roong kinatouan sendiri merupakan arti dan tujuan sesungguhnya perayaan rumages yang berubah menjadi Pengucapan Syukur. Tumendok roong kinatouan berarti pulang dan berkumpulnya para sanak-saudara yang sudah tinggal dan terpisah satu dengan lainnya untuk kembali ke kampung halaman untuk secara bersama merayakan hari ‘Pengucapan Syukur’. Di Tumompaso sendiri Tumendok Roong Kinatouan dan di Minahasa pada umumnya bisa disebut tradisi ini sebagai sebuah fenomena, karena keutamaannya. Sehingga merasa "berdosalah" jika orang kampung tidak pulang merayakannya.

Memaknai sesungguhnya pengucapan syukur ini ada dua makna yakni ucapan syukur kepada Amang Kasuruan Wangko atas segala berkat dan perlindungannya baik bagi diri pribadi, taranak, hingga roong kinatouan. Dan makna yang kedua sesungguhnya adalah berkumpulnya semua sanak saudara dari segala penjuru bumi untuk merayakan Pengucapan Syukur ini di kampung halaman untuk saling memaafkan, menguatkan dan saling memberi pertolongan satu dengan yang lainnya hingga menata dan membangun tanah leluhur. Dua makna ini masih melekat lewat sastra lisan para tetua Tumompaso yang menyebut “mande ko, kapunyaan’um eng kayobaan taan sa ko ca masere se pook wo eng kakele tou e nu, ca u tou e ko” yang berarti (walaupun engkau memilliki seisi dunia ini namun kamu tidak melihat dan peduli akan sanak-saudara hingga orang sekampung kamu, sesungguhnya engkau bukan manusia berhasil). Intinya makna kedua ini adalah untuk sesuatu kewajiban yang harus dilaksanakan bagi mereka di perantauan untuk bertemu keluarga dan bagi mereka yang sudah berhasil harus memberi sumbangsi pembangunan di tanah leluhur taranaknya. Dahulunya kewajiban ini jika tak dilakukan akan diikuti ‘putung e matua’ atau karma, kondisi sekarang tinggal anda yang menilai.

Sekarang ini pengucapan syukur maknanya kemudian agak bergeser. Masyarakat saat ini lebih cenderung memaknai pengucapan syukur atau biasa disebut kebanyakan orang Minahasa dengan 'pangucapan'  ini untuk mendahulukan menyiapkan makanan istimewa yang berbeda dengan hari biasa dan mengundang saudara, kerabat dan kenalan lainnya untuk datang makan bersama. Terkesan pesta pora, mabuk-mabukan menjadi pelengkap perayaan ini, ujung-ujungnya ‘ba utang dulu supaya dapa babi utang’ hingga dinginnya penjara adalah akhir perayaan ini. Perkelahian berujung korban hingga dampak negative minuman keras dengan merugikan orang lain hingga kecelakaan lalu lintas menjadi pemandangan biasa.

Hanya memang harus diakui pengucapan model saat ini katanya sudah membudaya sehingga sulit dihilangkan, yang jelas ungkapan ini bukan budaya kita ucap “opa mamesah”. Terbukti, meski tokoh agama dan tokoh masyarakat selalu mengimbau agar pengucapan dilakukan secara sederhana. Namun yang terjadi masyarakat tetap membuat pengucapan dengan berpesta pora. Banyak kalangan dari pemerintah hingga tokoh masyarakat berpikir agar kebiasaan ini dapat diatur dan dirubah lagi hingga menjadi situs pariwisata di tanah Minahasa. Satu di antara alasan mendasar, biasanya setiap pengucapan anggota keluarga yang berada di luar daerah, bahkan luar negeri sering menjadwalkan kedatangannya bersamaan dengan pengucapan di tempat kelahirannya.

Hanya memang pengucapan di tanah Minahasa harus kelola lebih menarik lagi. Misalnya, setiap pengucapan pemerintah harus menggelar acara seni budaya, sehingga warga dari luar Minahasa yang datang akan senang dan suka melihat. Modifikasi perayaan pengucapan syukur sejauh ini tidak bisa serta merta menekan kesemarakan pesta pada saat perayaan. Nasih Jaha dan Dodol tetap harus hadir sebagai simbol sebuah pesta. Tuan rumah akan kehilangan wibawa jika tamu yang datang tak membawa pulang dua makanan itu.

Tetap saja biaya besar harus dikeluarkan setiap rumah tangga yang kampungnya sedang merayakan pengucapan syukur. Nada kritis bisa dilontarkan, tetapi biaya yang dikeluarkan itu merupakan ekspresi kepuasan namun tak berarah. Sebuah ungkapan jati diri yang dalam level tertentu malah dianggap sebagai pernyataan iman. Dan ini dianggap merupakan bagian dari sistem produksi ekonomi orang Minahasa. Kritik pemborosan bisa dilayangkan, tetapi tidak serta merta itu menjadi sesuatu yang kontraproduktif. Sebagaimana Tari Maengket yang tidak akan paripurna jika tidak diselesaikan dalam tiga babak, Pengucapan Syukur juga merupakan suatu nilai budaya yang paripurna bagi Orang Minahasa. Keutuhan sebuah dimensi budaya, dan ini sifatnya alami.
Mungkin yang perlu kita pikirkan sekarang adalah bagaimana tradisi ini tetap bertahan sambil mewarisi nilai-nilai positif yang dikodefikasi dalam kehidupan modern. Sebab biar bagaimanapun, penetrasi globalisasi sudah menjangkau hingga ke kampung-kampung. Wilayah agraris semakin tergusur. Pengucapan tetap harus terus jalan sebagai sebuah identitas budaya, tetapi harus dimaknai lebih mendalam.


Keleystu ke..
Share:

Kepercayaan Dan Agama Purba Tompaso


Kepercayaan agama purba Minahasa umumnya merupakan konsep tertinggi dari segala aspek kehidupan. Demikian halnnya orang Tompaso dijaman purba meyakini adanya kekuatan supra natural yang berpusat pada satu nama “ Amang Kasuruan Wangko”, yang pasti agama suku ini adalah mengandung unsur monoteisme tidak seperti anggapan orang selama ini. Dalam konsep kepercayaan ini ada tiga unsur keyakinan kekuatan supranatural namun berlainan satu dengan yang lainnya yaitu 1. Amang Kasuruan Wangko bertindak sebagai Tuhan dan pusat dari kepercayaan, 2. Para Tonaas dan Walian yang sudah mati dan diyakini sebagai suatu Roh yang hidup dan sebagai penghubung antara dunia nyata dan dunia akhirat, 3. Reges atau angin yang dianggap sebagai kekuatan nyata yang dapat hadir dan dirasakan manusia meskipun itu berwujud kebaikan dan kejahatan. Amang Kasuruan Wangko dianggap sebagai pencipta seluruh alam dan isinya yang dikenal oleh manusia yang memujanya. Karema yang mewujudkan diri sebagai manusia adalah sebagai penunjuk jalan bagi lumimuut dan merupakan pemimpin agama purba yang pertama bagi suku Minahasa. Para leluhur Minahasa yang pernah hidup ratusan tahun lampau dan memiliki kekuatan lebih dari manusia biasanya dianggap sebagai dewa dewi, semua dewa dewi dinamakan opo.
Dewa yang penting sesudah dewa tertinggi ialah karema (wanita sebagai manusia pertama) untuk mendapatkan keturunan seorang pria yang bernama to’ar, yang dianggap sebagai pembawa adat khususnya cara-cara pertanian (dewa pembawa adat). Roh leluhur juga disebut “Ma’tua”, atau sering disebut “dotu” yang pada masa hidupnya adalah seorang yang dianggap sakti dan juga sebagai pahlawan seperti pemimpin-pemimpin komunitas besar ( kepala walak dan pakasaan ). Mereka juga dalam hidupnya memiliki keahlian dan prestasi seperti dalam perang, keagamaan dan kepemimpinan. Ada kepercayaan bahwa Ma’tua yang baik akan senantiasa menolong manusia yang dianggap sebagai cucu mereka ( puyun) apabila mengikuti petunjuk-petunjuk yang diberikan. Kekuatan sakti yang diberikan pada umumnya dapat diketahui apakah kekuatan itu baik atau tidak lewat jimat atau pusaka yang diberikan. Jika pusaka atau jimat itu didapat dengan tiada suatu perjanjian kurban dan ritual maka itu merupakan kekuatan sakti yang baik. Disamping itu, ada juga Matua yang memberikan kekuatan sakti untuk hal-hal yang tidak baik, seperti untuk mencuri, berjudi dsb. Pelanggaran yang terjadi dapat mangakibatkan yang bersangkutan akan mengalami bencana atau kesulitan hidup akibat murka “Ma’tua”, ataupun kekuatan sakti yang diberikan akan hilang.
Konsepsi makhluk halus lainnya seperti hantu atau angin jahat ‘Reges Lewo’, pontiana, pok-pok dsb yang dianggap berada di tempat tertentu dan pada saat dan keadaan tertentu dapat maengganggu manusia. Untuk menghadapi hal-hal tersebut sangat dirasakan peranan dari Matua atau dotu yang dapat menghadapi atau mengalahkan mereka atau mengatasi gangguan dari mereka. Agama purba Tompaso disebut “Makatana” artinya pengetahuan sipencipta dan sipemilik bumi yakni Amang Kasuruan Wangko. Upacara keagamaan dipimpin oleh Walian atau pendeta agama asli (alifuru) yang mengucapkan doa kepada Amang Kasuruan wangko dilangit untuk memohon berkat atau melakukan pemujaan serta persembahan korban. Dalam setiap permohonan berkat dilakukan persembahan korban, dan persembahan korban tertinggi adalah kepala manusia yang sudah terpancung. Upacara upacara adat mendirikan rumah baru, tarian kesuburan, membuka desa baru (roong weru), pemakaman Tonaas selalu menggunakan kepala orang yang sudah disediakan oleh Pamuis (waraney pencari kepala orang).
Jiwa yang dianggap sebagai kekuatan yang ada dalam tubuh manusia yang menyebabkan adanya hidup, memiliki konsepsi yang sama dengan jiwa sesudah meninggalkan tubuh karena mati atau roh. Konsepsi jiwa dan roh ini disebut “katotou’an”. Unsur kejiwaan dalam kehidupan manusia adalah : “Kataneyan” (ingatan), “Niatean” (perasaan), dan keketer (kekuatan). Kataneyan adalah unsur yang utama dalam jiwa. Pada saat sekarang, sesuai dengan aturan-aturan agama Kristen, maka konsepsi dunia akhirat (sekalipun untuk mereka yang masih melakukan upacara-upacara kepercayaan pribumi untuk mendapatkan kekuatan sakti dari makhluk-makhluk halus) ialah surga bagi yang selamat, serta neraka bagi yang berdosa dan tidak percaya. Upacara-upacara agama alifuru masih banyak dilakukan oleh orang Tompaso sebagai perwujudan untuk mengadakan hubungan dengan dunia gaib atau sebagai unsur kepercayaan atas dasar suatu pemenuhan emosi keagamaan, upacara-upacara itu diantaranya adalah yang biasa dilakukan pada malam hari di rumah tona’as atau di rumah orang lain, bisa juga di tempat-tempat keramat seperti kuburan para Tonaas, batu-batu sakral diwilayah Tompaso, sungai atau kali juga ditempat tempat sakral (kapelian) serta di bawah pohon besar. Pada saat tertentu yang dianggap penting upacara dapat dilakukan di Watu Pinawetengan, tempat di mana secara mitologis paling keramat di Minahasa. Upacara dilakukan pada saat tertentu, misalnya pada malam bulan purnama. Tokoh tradisional yang melakukan dan memimpin upacara keagamaan pribumi dikenal dengan nama walian, pemimpin upacara dapat dipegang oleh wanita atau pria, namun sekarang dikenal dengan sebutan “Pa’ampetan”.
Tompaso sekarang secara resmi telah memeluk agama-agama Protestan, Katolik maupun Islam merupakan peninggalan sistem religi zaman dahulu sebelum berkembangnya agama Kristen. Akan tetapi Unsur-unsur kepercayaan agama purba Tompaso masih terbawah dalam beberapa upacara adat yang dilakukan orang Tompaso yang berhubungan dengan peristiwa-peristiwa lingkaran hidup individu, seperti kelahiran, perkawinan, kematian maupun dalam bentuk-bentuk pemberian kekuatan gaib dalam menghadapai berbagai jenis bahaya, serta yang berhubungan dengan pekerjaan atau mata pencaharian. Unsur-unsur ini tentu juga tampak dalam wujud perdukunanyang masih hidup sampai sekarang. Kapelian (tempat suci dan sakral) atau dunia gaib sekitar manusia dianggap didiami oleh makhluk-makhluk halus seperti roh-roh leluhur baik maupun jahat, hantu-hantu dan kekuatan gaib lainnya. Usaha manusia untuk mengadakan hubungan dengan makhluk-makhluk tersebut bertujuan supaya hidup mereka tidak diganggu sebaliknya dapat dibantu dan dilindungi, dengan mengembangkan suatu kompleks sistem upacara pemujaan yang dahulu dikenal sebagai Tumengo, Rumages, masambo dll. Roh (mukud) orangtua sendiri ataupun roh-roh kerabat yang sudah meninggal dianggap selalu berada di sekitar kelurganya yang masih hidup, yang sewaktu-waktu datang menun jukkan dirinya dalam bentuk bayangan atau mimpi atau dapat pula melalui seseorang sebagai media yang dimasuki oleh mukur (kinatimboyan) sehingga bisa bercakap-cakap dengan kerabatnya. Mukud yang demikian tidak dianggap berbahaya malahan bisa menolong kerabatnya.
Demikan halnya dengan “Mangalipopo”(berjalan dan bercerita dengan mukud) merupakan seseorang yang dipakai oleh para leluhur untuk mengunjungi para cucu yang paling disayang oleh leluhur ini. Kepercayaan orang Tompaso untuk tumbuh-tumbuhan yang memiliki kekuatan sakti adalah tawa’ang, goraka (jahe), balacai, jeruk suangi dll.  Senjata yang dianggap memiliki kekuatan sakti yang harus dijaga dengan baik adalah segala benda lunak atau keras pemberian para leluhur baik tonaas ataupun walian yang disebut Wentel, ucapan berupa ‘putung’ (sumpah yang sudah dipatrikan) dan kutukan juga dikenal sebagai kata-kata yang dianggap dapat mengakibatkan malapetaka, apalagi kalau yang mengatakannya orangtua, kata-katanya dianggap memiliki kekuatan sakti. Agama-agama resmi yang umum dianut oleh orang Tompaso antara lain Protestan (yang terdiri dari berbagai sekte), katolik dan Islam. Terlepas dari tingkat kepercayaan perseorangan, unsur-unsur religi pribumi tidak dapat dilepaskan dari kehidupan keagamaan.



Walian Mangorai ; Pemimpin Keagamaan Suku Minahasa.

Share:

Senin, 03 Juli 2017

Mawale


Mawale merupakan lokasi pemukiman tertua suku Minahasa purba dan diketahui memiliki sejarah panjang pemukiman awal sampai tersebarnya sub-etnis Minahasa di jasirah Minahasa. Mawale yang berarti mendirikan pemukiman merupakan bahasa tontemboan yang merupakan bahasa pengantar suku minahasa sub etnis tontemboan yang didalamnya masyarakat Tumompaso. Namun pengertian mawale sendiri berasal dari kata wale yang berasal dari istilah Austronesia: bale yang berarti ‘gedung umum’. Wale dalam bahasa-bahasa minahasa  bisa juga berarti rumah, desa, kandang, juga rahim. Mawale juga berarti hidup bersama dalam rumah yang sama, sementara ‘rumah’ umumnya digunakan juga untuk melukiskan keturunan yang sama dikawasan melayu dan Austronesia. Rumah yang berfungsi sebagai alat pertahanan dari gangguan cuaca dan binatang buas dihutan, untuk pertama kalinya didirikan disini. 

Sehingga waleure (rumah tua) juga identik dikaitkan dengan perkampungan ini. Lokasi wilayah perkampungan mawale ini diperkirakan sebesar kurang lebih lima belas hektar terdapat dikepolisian desa talikuran di sebelah utara desa pinabetengan dan di bagian timur desa kanonang yang hingga saat inipun masih dinamakan demikian. Sebagai satu tanda pembuktian sejarah masih adanya terdapat kuburan batu bernama waruga disitu. Waruga ini menurut penelitian, yang paling tua berasal pada abad kedua sebelum masehi. Hal inipun menjadi lebih menarik dimana mitos-mitos yang ada hingga saat ini, maupun para pakar sejarah dan kebudayaan belum dapat mengungkap arti kata, proses pembuatan dan pengerjaan serta upacara-upacara dibaliknya namun sangat disesalkan sudah banyaknya waruga di tempat ini yang dibawah keluar oleh pemerintah sulut dimasa pemerintahan Gubernur H.V. Worang, dan banyaknya perusakan dari tangan tangan tidak bertanggung jawab.


Manalun atau pergi kehutan untuk berburu adalah pekerjaan utama disamping bercocok tanam atau bertani dalam bahasa Tumompaso adalah mangu’ma merupakan mata pencaharian orang mawale dahulu dengan budaya gotong royong ma’ando (bekerja seharian) yang kemudian berkembang menjadi mapalus: (ma’pa) dan (elusan) yaitu kebiasaan orang saat ma’ando membawa bekal dengan nasi yang dibungkus daun elusan. Dengan petuah leluhur yang terpelihara sampai sekarang yaitu: sa ko kumesot tumawoy  pe mondol nendo, sa ko mareng makapum wo e nendo artinya jika kau pergi bekerja sebelum matahari keluar, demikianpun jika kamu pulang setelah matahari terbenam. Demikianpun filosofi sitou timou tumou tou yang dipopulerkan oleh Sam Ratulangi merupakan akar budaya yang hidup berkembang dari negeri ini yaitu : sako matou, touen si tou walina (jika kamu menjadi manusia, manusiakanlah orang lain) dan kemudian berkembang menjadi Amanat Sang Pemimpin (Nuwu I Tua)  (Akad Se Tu’us Tumow Wo Temow Tou) diambil dan dijadikan semboyan/ pandangan hidup masyarakat sulawesi utara, indonesia bahkan dunia hingga saat ini.

Bahwa jauh sebelum pekuburan waruga menjadi tempat pekuburan orang mawale yang dimasukan  kedalam batu dan ditutup rapat, masyarakat mawale lebih mengenali cara mengubur mayat dalam peti kayu (pinipakan) yaitu semacam kayu bulat besar yang didalam/ tengahnya dilubangi. Seiring dengan waktu cara penguburan ini ditinggalkan dengan alasan adanya wabah sampar dan kolera di mawale yang begitu hebat pada saat itu dan berganti dengan cara baru yang pada akhirnya kita kenal dengan waruga. Walaupun cara penguburan waruga sudah berkembang disaat ini akan tetapi traumatik yang besar bagi sebagian masyarakat mawale disana masih tetap tinggi dan ditambah pula dengan kepercayaan masih adanya roh jahat penyebab penyakit yaitu angin jahat (reges lewo) . Dengan adanya wabah ini otomatis penduduk dimawale makin berkurang dan sudah adanya pemikiran bagi tua-tua atau para Tonaas di mawale mencari perkampungan baru.

Dengan semakin padatnya pemukiman awal ini, suku Minahasa awal yang tersisa saat musyawarah pertama dan kedua di watu Pinawetengan untuk penyebaran dan pembagian wilayah pemukiman di Tanah Minahasa memaksa penduduk Mawale bergeser lebih kearah timur mendirikan pemukiman baru di lokasi Timbukar Kamanga. Timbukar kamanga ini menjadi pemukiman kedua yang tersisa saat sub-etnis Minahasa dibagi.

Share:

Timbukar Kamanga


Dari peristiwa wabah penyakit sampar di mawale sebagai pemukiman awal suku minahasa inilah dimulai adanya pencarian pemukiman baru diluar lokasi perkampungan mawale. Setelah diputuskan oleh para tonaas maka bagi masyarakat yang ingin pindah atau mencari pemukiman baru maka diberikan kesempatan untuk menentukan lokasi, dan pada akhirnya disepakati lokasi yang baru berada disebelah timur mawale yang pada saat itu dikenal dengan Timbukar Kamanga, dan saat sekarang ini berlokasi di bagian utara desa tonsewer dan berada di kepolisian desa sendangan hingga talikuran. Timbukar Kamanga merupakan dua suku kata yaitu, timbukar berasal dari kata dasar timbuk yang berarti melobangi dari dua arah, sedangkan kamanga berasal dari kata kamang yang berarti anugerah atau berkat. Intinya timbukar kamanga merupakan suatu lokasi pemukiman yang dihuni oleh dua taranak, dimana taranak timbukar menghuni bagian selatan dan pemukiman taranak kamanga berada di sebelah utara.

Rano I kamang, situs waruga dan batu tantering adalah peninggalan sejarah pemukiman Timbukar kamanga ini yang masih dapat dilihat sampai sekarang, disamping penemuan benda arkeologi lainnya. Yang semuanya itu tentu memiliki nilai sejarah, sakral bagi masyarakat kita saat ini. Timbukar merupakan momentum awal orang mawale menyebar ditandai dengan adanya penduduk asli (mawale) dan pendatang (timbukar). Bahwa dari sinilah filosofi persatuan dan kesatuan di implementasikan yaitu: ,sa cita esa metared cita, sa cita metared esa cita, yang artinya , jika kita satu berpisah kita, jika kita berpisah satu kita.

Filosofi ini tumbuh didasari dengan nilai-nilai kesatuan dan kekeluargaan yang hampir pecah dimana adanya pertentangan antar masyarakat yang menganggap pencarian/ perpindahan ke pemukiman baru harus serentak dan bersama-sama dan kelompok masyarakat yang lain masih ingin tinggal di mawale. Pada saman inilah peradaban masyarakat mawale tinggal bagian kecil dan perkampungan timbukar menjadi perkampungan yang ramai dan mulai munculnya dewa-dewi dan penyembahan pada yang kuasa. Perkampungan Timbukar ini masih bertahan sampai pada abad kesepuluh dan sebelas.


Lokasi timbukar merupakan lokasi dan tempat awal pembuatan waruga, dimana tempat ini memiliki bahan dasar batu pembuatan waruga mula-mula. Timbukar ini juga merupakan hulu dari sungai timbukar saat ini, yang diyakini merupakan jalur saat leluhur Toar serta rombongannya menelusuri sungai timbukar dan berakhir dan menetap di lokasi Mawale yang dijadikan pemukiman awal suku Minahasa. Sedangkan lokasi Kamanga merupakan tempat awal diadakannya ritual keagamaan, tradisi rumeindeng dan mangaley dimana lokasi ini berhadapan langsung dengan matahari yang merupakan titik pusat penyembahan suku Minahasa purba. Dalam tradisi lama penyembahan matahari selalu dikaitkan dengan ‘mantang I endo’ yang intinya selalu menghadap arah matahari.
Share:

Tompasso


Tompaso yang kita kenal kini merupakan suatu wilayah kecamatan yang berada di daerah kabupaten Minahasa. Saat ini Tompaso sudah berkembang dan telah terbagi pada dua kecamatan dimana kecamatan Tompaso Barat sudah dimekarkan dari kecamatan induknya yaitu Tompaso. Yang menjadi bahasan dari tulisan saya berikut merupakan sejarah dari suatu nama lokasi pemukiman, pemerintahan masa lalu setidaknya nama ini pernah dipakai dan dikenal beberapa ratus tahun dan berakhir kira-kira di permulaan abad 19. Nama itu adalah Tompasso, sebetulnya tidak ada yang salah dalam memaknai arti dari tulisan dengan memakai dua ‘s’ atau satu ‘s’. Namun akan menjadi berbeda jauh jika kita mengikuti gramatikal bahasa yang dipakai ‘’Tumontemboan makele’I’’, akan memiliki makna dan arti yang pasti berbeda. Hematnya penyebutan Tompasso akan lebih bermakna tegas, dan berwibawa. Dari referensi tulisan grafland dan taulu mereka menulis dan menyebut suatu lokasi pemerintahan Tompaso kini dengan “Tompasso”.

Kenapa penyebutan Tompasso dahulu harus dimaknai demikian seperti diatas, akan menjadi pertanyaan lanjutan untuk mendapatkan suatu jawaban. Bahwa, sebelum diadakan pembagian tanah malesung maka lahirlah satu tokoh sentral (pemegang pimpinan pemerintahan, adat tertinggi ditanah malesung) yaitu MUNTU UNTU, dan prajurit-prajurit gagah berani atau para WARANEY di tanah Malesung. Dari sinilah sifat-sifat berani (wara), pintar (ngaasan), orang baik (tou sama) dan kepahlawanan dari putera puteri ini menjadi spirit dan kebanggaan generasi berikutnya. Pada saat pembagian etnis Minahasa di Watu Pinabetengan maka putera-putera didaerah Timbukar Kamanga inilah yang memegang peranan sebagai pemimpin pembagian tanah malesung saat itu. 

Ketika penduduk malesung tersebar begitu luas diperkirakan ada tiga kalinya Watu Pinawetengan dijadikan tempat pertemuan masyarakat malesung. Dan yang pasti para pemimpin upacara adat pemerintahan hingga keagamaan saat itu sebagian besar tetap tinggal dan menetap di lokasi pemukiman awal ini. Pada pertemuan dan musyawarah ketiga suku Minahasa yang masih tetap tinggal dilokasi awal dan beberapa utusan tetua taranak di masing-masing sub-etnis yang telah tersebar untuk diadakan pertemuan dan mengikrarkan NIMAESA yang menjadi nama baru menggantikan nama Malesung dan coretan figuratif di Watu Pinabetengan dilakukan untuk membagi  tanah Malesung. Bahwa untuk penduduk yang masih menetap dilokasi lama pemukiman Minahasa yaitu didaerah Timbukar-Kamanga dan sebagian lagi ada di lokasi Mawale. 

Namun pada suatu massa setelah tanah pemukiman awal ini terjadi stagnasi atau kurang berkembangnya suatu kebudayaan, pemerintahan dan kehidupan sosial ditanah ini. Bahwa sebagai bentuk jawaban untuk mengembalikan kembali kejayaan tanah malesung dahulu, kemudian diadakan suatu ikrar dan pergantian nama Timbukar Kamanga menjadi Tompasso. Tompasso berasal dari dua kata yaitu Tou (orang) dan passo (panas) yang berarti orang yang panas/ berani dan pintar. Dengan alasan membangkitkan (memanaskan kembali) semangat dan spirit serta kejayaan bagi orang-orang ditanah malesung kembali.

Bahwa sifat atau karakter memimpin dengan berani, tegas dan berwibawanya para pendahulu ini menurun sampai pada generasi sekarang dengan ditandai dengan dialek atau bahasa Tompasso yang tegas (bukan ba marah2) seperti anggapan orang. Seperti kata Mabisako, Meyemboko, Ca ure, dan lainnya dengan aksen Tumompaso. Orang Tompasso paling banyak mengenal kata perintah. Hal ini disebabkan orang Tompasso banyak sekali pemimpin termasuk Tokoh MUNTU UNTU yang membagi tanah Malesung (Minahasa) dan panglima perang serta prajurit-prajurit perkasa di daerah Padior. Otomatis bahasa yang dipakai selalu adalah bahasa perintah.

Masyarakat Tompasso dalam perkembangan selanjutnya untuk mencari lahan pemukiman baru, lahan pertanian yang lebih luas berusaha untuk mencari daerah yang lebih ideal dimana pokok utama pencarian pemukiman baru adalah masih adanya penyakit sampar dan kolera di daerah timbukar kamanga. Pada abad kesebelas tujuan baru pemikiman masyarakat di lokasi timbukar kamanga adalah menuju kearah timur dan selatan. Dimana ada sebagian masyarakat timbukar yang tidak mau menuju arah timur tetapi menuju kearah selatan yaitu desa tonsewer saat ini. Tonsewer berasal dari dua kata yaitu tou (orang) dan sewer (menepi,minggir) juga desa kanonang yang saat ini merupakan wilayah administrasi kecamatan kawangkoan adalah desa yang didirikan masyarakat yang bermukim di timbukar kamanga ini tetapi hanya sebagian kecil dan nantinya lebih berkembang setelah desa pinabetengan berdiri dan sebagian besar menuju arah kanonang.

Sedangkan masyarakat timbukar lainnya menuju kearah timur dan mendirikan perkampungan baru yang disebut waleure (rumah tua), yang pada tahapan waktu selanjutnya memekarkan diri menjadi dua desa (wanua) yaitu sendangan (timur) karena berada disebelah timur dan desa talikuran (barat) yang berada di sebelah barat. Begitupun demikian masyarakat kamanga yang berada diperkampungan timbukar kamanga pergi sekaligus kearah timur dengan mendirikan perkampungan baru (Roong Weru), amat terlebih untuk menghalau orang dari timur yang semakin dekat memasuki wilayah Tompasso (sumenget se tou) dengan  nama yang masih sama yaitu kamanga. Hal demikianpun bagi masyarakat mawale yang masih tersisa dipemukiman mawale, secara keseluruhan merekapun menuju kearah timur dan mendiririkan pemukiman sementara (nibaan) yang pada saat ini kita kenal dengan desa liba.

Tompasso dalam penyebutan sekarang ini yang kita kenal tentulah penyebutan istilah yang diambil dari karakter masyarakatnya yang berani, tegas, pandai dan berjiwa pemimpin. Hal lainnya dalam penyebutan teritori wilayah tompaso sekarang ini akan mengacu pada penyebutan istilah atau makna yang baru. Tompasso juga merupakan pusat Minahasa yang ditandai dengan adanya batu Tuur In Tana atau Pusser In Tana yang terletak didesa sendangan di halaman keluarga Turangan Tewu.












Share:

Sisilen E Kekekow


Sapaka se Mëtuari anio' ja tuama, wo lëngei e lengei. Sera ra'io wana inang wo amang. Anaitu si Ito'eraoka wo'o ë matei-teir an isera, ta'an sera ra'itja pinana'neina; ta'an iparu'mba-ni'mbajanakë', iaka-akar mawangko'o-mai sera, ra'itja sapa m pinatawoiera [mëndondo, mangekë' mëmito-mitong in sinduk ipatia e mara'as.

Makëli-mako n sinduk pinitongera, ja mangeo kumuku sen- de'en sera, wo mindo mata' nonoanera in sinduk. Ja sera mëngasa-ngasar tani'tu susur in ëndo. Maioka a si makasa an unërera i nimapo'ow i mata', ja awean lumelempar mënenge-nenge an darëm in tju'ung an tawiera, makua in tana'i: ^Kekekow! aiën-ange aku, e Më- tuari, WO mulinga'." Ja, ë ngaran i lumelempar isia Kekekow, lumelempar tëkis mëngaënto' makakéli-tjëli an unër im bene', kasale'enoka ë giona, kaupusënoka n ipakatengena. Mënenge- nengeoka sia, ja mangeerao pangusuiën an darëm in tju'ung, WO paalinera-mange am bale.

Ambituoka ka'i sia tumenge: „Kekekow, tutuwën am ban- tang aku, wo mulinga'." Tutuwënerao tu'u sia. Ra'itja ure tumenge ka'i sia, ëng kuanao: „Kekekow, wuka'an aku e Mëtuari!" Siituoka wuka'ano e Mëtuari; pailëkënerao, ja ni- mawutao im bene' ëm bantang. Ja malintëro sera. Mawawa'- andoo tumengeo ka'i si lumelempar, ëng kuana: „Kekekow! iwe'e an sangkor aku, e Mëtuari, wo patutuwën ëm bëngi." Mando-mai tumengeo ka'i sia, ëngkuana: „ Kekekow, wuka'an aku, e Mëtuari, wo iiëkëno-mio'." Paiiëkënerao tu'u n sangkor ja nimatiruwo im bene' lo'or. Ja ra'io ipakakua ng kasa- le'anera i Mëtuari, makasere im bene' an sangkorera. Awoja pinangene-ngenet i Tjekekow tani'tu kasusur in ëndo, akaran i nimawutao im bene' sama' ëm baleera i Mëtuari.

Ja itjarëgëso a se makali'tjir, sapaka m bene'era ja sa'alo. Anaitu maio ira'nda i Ito'era sera. Ja itjatëka'o-mange sia, mangaja'ka'o-mai ë nimailëk im baleera tawio irë'mba im bene'. Ja se makaito' isia panganatënao wö ng kuana: „Ja nirumombito karu' kamu?" Sumowato se Mëtuari: „Ra'itja, e Ito' ; ta'an mai milëk si mawulinga' se wene' aniö', sia ja ambia'i." Makakontoioka se makaito' am bineanera si lume- lempar en si Ito'era makasereoka i makali'tjir ang karapi i mëngawë-ngawës ëng kaewean im bene'era tani'tuo in tjasa'al, ja tumengeo tu'u-mai si Tjekekow ëng kuanao: „Kekekow! tutuwën am bantang aku, wo mulinga'." 

Ja tutuwënerao ka'i. Ra'itja ure, kuano ka'i i Tjekekow: „Kekekow! wuka'an aku, e Mëtuari!" Wuka'anerao tu'u sia. Pailëkëno i Ito'era, ja ma- karëpëto ng kanat(ë)na isera, wo ng kuana: „Ja! ulit tu'u re'e! Uanu tare, iwe'epe'-mange an iaku-wo, e makaito'!" Ja itu kini'itanera ëng kuanerao: „Sama', ta'an oreka iwaja e Ito'." Marengo tu'u si Ito'era, irapinao si lumelempar. Ja a ma- ngeoka m bale sia, tumengeo ka'i si Tjekekow, ëng kuanao: „Kekekow! tutuwën am bantang aku, wo mulinga'." Ja përiorëna- mio' in tumutuw i ni'u si lumelempar am bantang. Ra'itja ure kuano ka'i i Tjekekow: „Kekekow! wuka'an aku, e Ito' e Mëtuari!" Kaitenge-mai i Tjekekow, ja mapala'uso wuka'ano, ang karapi i masale-sale' e makaere kamang. Ja pailëkënao n am bantang ra'itja wene', wajakë' in tataokok. Pailëkëna- mako in tataokok(ë)kë', ja siituo ë nirumango isia, wo si lumelempar indonao wo patena, akar im pinakasëra-sëra'na. Ja waja in du'i aitia'na-mio' an amporan.

Talali' nimaja'o n ëndo ra'io wana ng kailëkan-ai e Mëtuari a si Tjekekowera, ja sera martgeo a si Ito'era, wo muei si Tjekekow. Kuano i Ito'era: „O, sapaka sia ja sinëra'kuo am pa'pa'ana in da'itja mawulinga' im bene', mawulinga'kë' in da'itja pakanën/' Këilingakë'era si nuwu' itu ja matëkuro sera WO maame'o en sinëra'o si matawang an isera. Maame'oka sera, ja ng kuano i Ito'era: „O inde' kamu, e makaitoM paa- me'aniow re'e si ra'itja wana katoroan, wo ipapiaitjë' se tow." Sumowato se Mëtuari: ,,Sa itjasale' i Ito' ja iwe'e-mai n du*i wo umungënami." Indonerao tu'u an amporan ën du'i, wo mangeera iusëw an talun. Ipakausëwera-mako n itu, ja wean- erao ta'ar ëng kuanerao: „Katëluan ngando ja kami mai." Kumawus-ako tëlu ngando, mangem sera; pailëkënerao, ja nitumowo. 

Tuma'aro ka'i sera: „Tëlu ka'i ngando ja kami mai."' Maierao pailëkën, ja nime'eo pangana wo lalaina. We- anerao ka'i ta'ar: „Tëlu ka'i ngando ja kami mai." Maio ka'i sera, pailëkënerao, sapaka ë lalaina i tjaju itu ja kapas lëme'. Tuma'aro ka'i sera : „Tëlu ka'i ngando ja kami mai." Katëluan tu'u ka'i ngando, ja sera maio, pailëkënerao ja nimua'o. Em bua'na i tjaju itu, ja kulintang wo momongan wo kelana; sawo itu rëgësan-ai, ja itengena-mai ; n tengena lolo'oran, tanuoka pëlinga-lingaan-ange im pëngatengen e mapëli'i ang kambung. Ja a si ëndo itu se Mëtuari ra'io ipakakua n aaru- iënera, en sera nimawa'ilano.

Kalingaano i Tjolano in se Mëtuari nimawa'ilano, ipëkiilëk- (ë)nao se malukar sa sapa ë nimange-mai isera wo nimawa'ilano. Ja ra'itja wo'o itjua e Mëtuari, ta'an ipaënë-ënëperakë' wo*o a si Tjolano. Pa'pa'an im paware-warengënoka-mio' i Tjolano i mëmue-muei, ja itjuao e Mëtuari a si Tjolano ëng kuanerao: „Oreka itjua i Tjolano kami anio' ja marombit(ë)kë' , ja si Tjolano in ësa mange milëk an talun si tjaju paupu'anami se kana'an iitu."

Pailëkëno i Tjolano ja ulit. Eng kuano i Tjolano: „Kumi'it in iaku ng kolano, wo makaanu in tjëtër an ipakasa in ti- nambar e tow(ë)ku, ja iakupe'-wo ë maupu' se kana'an anio'." Ta'an da'itja ki'im e Mëtuari. En itjare'ekë'era, ja ma'mbowo si Tjolano wo iru'ndu'nao se malukar(ë)na makatëlu siow, mange tumongkei si tjaju itu. Mangem tu'u sera, wo tong- keiënera, ta'an ën iitu ja ra'itja kinatongkeianera am pa*pa'an mënongke-nongkeitja sera, ja aitjawaluio uwasei. Nimamuali uwasei si tjaju iitu, karangoano makauli-ulit si Tjolano, wo ng kuanao a se Mëtuari: „En se airu'ndu'ku ra'itja makatong- kei si tjaju iitu, ja itjamuo ng karëngana mërior tumongkei in iitu, en sa iitu ra'itja katongkeianiow ja kamu pëmë'di-më'di- sëngkuoka akar i marai'." Tani'tu si Tjolano nimanginde' isera, ta'an sera ra'itja nimaliei.

Tumarepe'kë'-mai itëwa'era tëtëwa\ wo isu'upera si tjajuera akar in itjarë'mba. Rumë*mba-mako si tjaju iitu, ja tapeoka si Tjolano, wo ang karapi i mënginde-nginde' kuanao an isera: „Itji'it in da'itja kaindoangku an itjamu si tjaju anio\ ja timboiëno-mange ng kakolanoangku . ' ' Tani'tu se Mëtuari anio' nimakar a niniaindo kolanö.

Awoja tananao m pinëngata'nei e kowinsom-bo i maupu' an doro' i Tjekekow wo se rua Mëtuari am biwinsbnënera :

Kekekow !
Kam beru, wa'ilan!
Nitjumapei se rua Mëtuari,

Kam beru, wa'ilan!
Si Tjekekow wo si Wëris,

Kam beru wa'ilan!
Kumale'kew im bene'.

Kam beru \ya'ilan!

Share:

Kukua A Si Rumangu Wo Si Rameitjau


Sapaka si Rumangu wo si Rameitjau', ja mëngënto-ngënto' an Dumo'ong, ja sera in dua mëontolan, ta'an makakëli-tjëli sera mëmënsuluan-io' tani'tu wo makakëli-tjëlika mëmëléloan en da'io ipakakua-mange ë lëloera. Kaindo-indono-mai a si makasa ka'i pinësuluan i Rameitjau' si Rumangu wo ng kuano i Rumangu: „Inde'! sa ko mësulu- sulu-mio' tani'tu an iaku, ja aku tumintjas(ë)kë\" Sowatëno i Rameitjau' : „Sa ko tumintjas, tondongangkukë', mande ambisa ën tintjasanu." Niulit re'e i Rumangu ë nuwu'na, en sia n tumintjaso, kumi'it wo sumalu'suk-eko in dojongan in Dano i Apo'. Këkailëk-ai i Rameitjau' in si Rumangu nitumintjaso, ja tondonganao, wo ëngatëna sia, ja pailëkënao ang keitjei ja si Rumangu nisumë'sëk-eko in Dano i Apo'. Pëngi'i-ngi'itëna se tu'us in tjeitjei iitu. Mëmaja-maja' si Rameitjau', akar i makatajang, wo mailëk si ësa kosei, wo wueiana sia: „E kosei, ra'itja nimailëk si Rumangu ko?" Sumowato si Tjosei: „O inde', nilumangkoio tarepe' sia, nitjume'os re'en an iaku, serenu kua'a-mai ën ipus(ë)ku, lëmparoka eng kinake'osana." Awoja siituo ng kinatu'uran-ai wo n ipus e kosei ja lëmparoka,am pa'pa'an ën ipusera-wo ja purengkeitjë'.

Këlinga i Rameitjau' in si Rumangu ja pinailëk i Tjosei, kua*a sia ë mamorako maja'. An tutuw(ë)na i mö,waja\ ja sia manani tana'i: „Rumangu, Rumangu! ënto'an, ënto'an si Rameitjau!, em bënduo, ei!"
Makanani-mako, ja sia mailëko ka'i si Tili'tjir, wo wuei- ana: „E Tili'tjir! ra'itja pinailëk(ë)mu si Rumangu?" Eng kuano i Tili'tjir: „O inde', sapakë' aku wo makatili'tjiroka, tinulina kua'a tarepe'." Ja am pa'pa'ano iitu wo se tili'tjir tani'tu m bawangunan, niange-mai in tinuli i Rumangu, e in dior-wo sera ja makarondor(ë)kë'.

Maja'o ka'i si Rameitjau' wo numani tanu si aipananina tarepe' : „Rumangu, Rumangu! ënto'an, ënto'an si Rameitjau', em bënduo, ei!" Mënani-nanioka sia, ja sia ka'i mailëk si Tjumëkëpa wo wueiana: „E Kumëkëpa! ra'itja pinailëk(ë)mu si Rumangu?" Sumowato si Tjumëkëpa: „O inde', sapakë' aku wo maka- këpaoka am batu, aitjasu'su' kua'a an iaku sia, wo aku aitja-wangkil-ai." Awoja siitu ka'i ng kinawaliam bo se patu'ulën kumëkëpa ja makalengket(ë)kë' kaapa makakëpakë' am batu. ja i mande ang karëpëtan in dano, sera ja ra'itja itjarojong, ta'an makatangka'kë'.

Maja'o ka'i si Rameitjau' wo numani tanu ka'i se aipananina ririor. Mailëko ka'i warukus i lëpo sia wo wueiana: ^e Warukus! ra'itja nimailëk si Rumangu ko?'' Sumowato si Warukus: ^O inde', nilumangkoio tarepe' sia, wo aku aitë'tëp(ë)na a lëpo," Ja siituo ë nimange-mai wo ëm paënto-ënto'an e warukus anio' ja a lëlëpoangkë', iaka-akar sera patu'ulëngkë' : „lëpo/' Maja'o ka'i si Rameitjau' wo numani ka'i wo'on, ta'an pali- nganao patondongangkë' i Warukus nuwu' ng kuanao: „Ni- sume'pang-ange ambana sia, nimange, kine, am balena en ambana ëm balena." Siituoka ki'itano i Rameitjau' ë nuwu' i Warukus ; ja ra'io tajang ëm binaja'ana-mange wo- pailëkënao ëm bale i Rumangu. Awoja angen i Rameitjau' ja makaëna' witu sia. 

Mëmailëkan-ange sera, ja sera mëngkë'këpano, wo ra'io ipakakua ëng kasale-sale'an i Rameitjau', eng kinaere- anao si Rumangu. Numuwu'o si Rumangu ëng kuanao: „Me'e, kakajanta!" Këkakajakë' i Rumangu, ja mëruto-mai ën uran dëpët, ra'io nimapo'o-po'ow ën a si sangando wo sangawëngi, iaka-akar sera in dua aitjawëimbën am bale i Rumangu. Mënës-ako ën uran, kua'a ka'i si Rumangu ng kumakajao; ëng kinakajana ja kareta kara-karapi e kawajo ambituo. Siituoka sera mëngkuanano i marengo an do'ongera, wo mio' pailëkën e po'owera sera ë nitumaneo. Ta'an sera rumondakë'- mio' in tjareta, ra'io nimaja'. Tani'tu sera sumakeo ang kareta e mio'om. Itjatëka'-mio' an Dumo'ong sera, ja itjakaja'ka'kë' e po'o-po'owera in sera ë nimarenge'-mai em pa'pa'aii sera pinaere-ereera ra'itja kinaerean, ^o'ope' itjakaja'ka'era i ma- kasere si Rumangu nimasija'o, aweano kareta wo nitumaneo a si Rameitjau'. Siituoka se po'o-po'ow mërioro rumu'kup-ange ruru'kup, ra'io ipakakua ëng kakëli.

Share:

Kukua Andior I Wutul


Awoja mawangko'o-mai si toja'ang anio\ ja sia mapaema' londei wo pësi si amanga. Kini'itam baja i amanga. Siituoka tumo'tolo sia ë mange mëngamësi-mësi. Mangeo mamësi sia, ja ra'itja nimindo, wo sia marengo-mai a si amanga ëng kuanao: „Tja maindo, e MamaM ema'angkupe' sumawël ën iasa ja.** Siituoka ema'anao; pakaema'ana-mako n iitu, pailë- këno 1 amanga ëng kuanao: „Kua'a itu n iana nirondor(ë)- muo!" Sowatëno i Wutul ën iitu, ëng kuano: „En aku ë ningarananu im Butul, ja wutul ën iana." Ja sia mangeng ka'i mamësi.

Itjatëka'rmange a lawanan, itontonao-mio' ëm pësi. Mio'nao we'mbetën-ai, ja pongkor wangkër si niindo-mai im pësi. Ka- mang in am bawoo in dano, ja ipëwe'enao wo'on a londei, ta'an mëkiampungo-mai si Pongkor ëng kuanao : „O ampung, e Wutul!" Sowatëno i Wutul: „O ra'itja toro, pa'pa'an aku ja ureo ë mëmësi-mësi ra'ipe' nimindo-mako, ja tarepe'o tu'u." Siituoka ng kuano i Pongkor: „Sa ro'na, ja ampungan-ai aku, WO sapaoka ëm pangilëkënu an iaku, karëngang ka'itje' ko en tawangëngkuoka, wo itjuaku iitjö: sa ko mëkitawang iaku, ja n^ai rumangat tana'i: O Pongkor, ën ta'ar(ë)mu an iaku! Eng kërangat(ë)mu iaku, ja tarepe' aku tumo'or(ë)kë'-mai an dior(ë)mu.'' Siituoka ng kuano i Wutul : „Anae uli-ulit?'' Su- mowato si Pongkör: „Ulit." Kuano ka'i i Wutul: „Sama' sa- paka- ko, ja iwëta'kukë'/ Siituoka marengo-mai ang katana'an si Wutul, ta'an sia ra'io nimareng a si amanga; ëm binarengana-mai nimaioka a si Tjolano e Sëlam. Awoja itjatëka'-mai ambitu sia, ja nima- ënë-ënëpe\ Pailëkënao wawean ësa Wawu' n a si Tjolano. Si Wawu' anio' ja paroma'an i mapatitj a si Tjolano. 

Palinanao, mënta'arano si Wawu' wo si Mapatitj, ëng kuanerao: „Tumin- ting in tëlu ja kita tumi'ir ën ambia; anae a si oras iitu alero se kawajo sakeanta, eng kita ja mangepe' a si tana' an sangawiwi." Ja waja in iitu ja pëma'a-ma'anën i Wutul. Siituoka serenao sumama-sama' ëm pëkaraiën i Mapatitj, ja n iitu kulo' waja. Siituoka sumawëlo karai wo salana si Wutul, aitji'it(ë)na an tambisa ëm pëkaraiën i Mapatitj. Tumintingo in tëlu ku- ananao si Wawu' : „Sumakeo kita." Siituoka sumakeo tu'u sera, wo sera maja.' Mëmaja-maja'ka sera, ja kaëndoano, WO pailëkëno i Wawu' si Wutul, ra'itja si Mapatitj. Kuano i Wawu' : „Tumambisape'? Itjoo tare! Mëmaja-maja'o tare!" Wo sera itjatëka'-mange a si tana' an sangawiwi. Ambituoka sera, ja sera mailëk ësa wale, wale i Maësa-ësa wo sera tumuli ambitu. Wueiëno-mio' i makawale: „Tonapa kamu?" Sowat- ënerao-mange n iitu: ^Tow an tana' sangawiwi wo mai, ta'an sapaka kami masale' wo'o mëkiinang iitjo." Sowatëno ï Ma- ësa-ësa n iitu: „Toka aku ë lëngei!" Kuano i Wawu' wo si Wutul: „Itjamipe' ka'i ë lëngei ja." Siituoka ng kuano i Ma- ësa-ësa: „Sama\ sa kamu masale' indongku anak." Mënto'o tu'u ambitu sera.

Mando-mai lumangkoio-mai si Malukar a se sapi, marintuk se sapi. Sumereo-mange si Wawu* sia, ëng kuanao: „O ire\ kalo'or si Wawu' anu mange!" Ja makasereoka-mange sia, ja itjasëraro se sapi, wo muntëp im patinanëman. Pailëkën-ako e makatinanëm se sapi, ja si Malukar anio' mangeerao ipa- kata'u a si Tjolano. Wueiëno i Tjolano a si Malukar. So- watëno i Malukar a se sapi: „Ja ulit, pa'pa'an aku, ja nima- kasereoka am bale i Maësa-ësa ja waweam Bawu' lo'or. Ma'an si pënana'an i Tjolano, ja isiape' ë lo'or." Siituoka ng kuano i Tjolano: „Nae uli-ulit?" Sumowato si Malukar a se sapi: ,Ja ulit, ma'an ipëkitowa." Siituoka ng kuano i Tjolano: „Ja mange towan-ai." Angeno tu'u-mai sia. Ja maio pëputembo si pënana'an i Tjolano, ja uli-ulit isia ë lo'or. Kuano i Tjolano a si Wutul: „Ja sapaka ko lumaput im po'po'. Sa ko ra'itja makaange ja karëngan ko rantongën, én si Wawu* ja indong- kukë' an iitjo/ Siituoka marengo-mange a si pinëkiinangera si Wutul; pëwueiëno i Inangera: „Kua^itu ko tëkuróka e itow?" Sumowato sia: „Uanu ja niindokë' i Tjolano si' Wawu' wo aitjuana ka'i aku, lumaput, kine, im po'po' ; ja sa, kine, aku ra'itja itjaange ja rantongën." Siituoka ng kuano i Inangera: „Tja wo'o wana si roro'na tumawang iitjo?'' Kuano i Wutul: „Ja wawean de'e itu."

Siituoka ja sia mange rumangat si Pongkor, ëng kuanao: „O Pongkor, ën ta'ar(ë)mu an. iaku!" Kërangat(ë)nakë', ja kumësoto-mai an saru-saruna si Pongkor, wo ng kuanao: „Sapa n iitu?" Kuano i Wutul: „Sapaka aku ja airu'ridu' i Tjolano lumaput im po'po'." Kuano i Pongkor: „Ja sama', mangeo lumaput." Lumaputo tu'u, ra'itja aitjalëpok, ta'an po'po' niindona ja ma, si ësa aira'mbas, si ësa airojor(ë)nakë\ Man- do-mai in dangka'o si ëndo, ja mare'omo si Wutul. Siituoka te'teiënao si po'po' airojor. Këte'tel(ë)na in iitu, ja mio'o kumësot-ai si Wawu* ësa; isiape' ka'i ë lo'or e si Wawu' niindokë' i Tjolano.

An tutuw iitu, mangeo ka'i maja'-mai si Mawali-wali se sapi, WO sia itjasere-mange si Wawu' a mange m bale i Ma- ësa-ësa. Makasereoka ka'i-mange sia, ja itjasëraro ka'i se sapi WO mange muntëp in tinanëm. Mangeo ka'i makata'u a siTjolano si makatinanëm. Wueiëno i Tjolano a si Mateir a se sapi. Sumowato sia: „Ja sapaka aku nimailëk ka'i ësa Wawu' am bale i Maësa-ësa, isiape' ka'i ë lo'or e si Wawu' niindo i Tjolano." Siituoka angeno ka'i-mai si Wawu' tinim- boiangkë' ka'i i Tjolano. Kuanao a si Wutul: „Ja sapaka ko mere si Rano Manuwu'." Siituoka mangeng ka'i a si Inanga si Wutul. Itjateka'-mange sia, ja tëkuroka. Kuano i Inanga; ^Kua'itu ko tëkuroka ka'i?" Sumowato sia; ,Ja aku wo tëkur- oka ja niindokë' ka'i i Tjolano st Wawu' wo itjuanao ka'i an iaku, mangere, kine, si Rano Manuwu'." Kuano ka'i i Inanga; „Tja ka'i wana si roro'na tumawang ütjo?" Sowatëno ï Wutul: „Wawean de'e itu." Mueio ka'i si Inanga: „Si sei tja'i?" Sumowato si Wutul; „Si Pongkor." Siituoka sia mange ru- mangat si Pongkor, tanu in susuina an isia. Tani'tu mio' ka'i kumësot-ai an dior(ë)na si Pongkor, ëng kuanao : ^Sapa ka'i itu ?" Sumowato si Wutul : „ Kinuanang ka'i i Tjolano aku, mere, kine, si Rano Manuwu'." Kuano i Pongkor: ,Sama', maio WO ipakawalitju."

Mémaja-maja'oka sera, ja sia turu'ano tu'u i Pongkor si Wawu' makalukar a si Rano Manuwu' wo susuianao si Wutul ëng kuanao: „Sapaka ko, mange an isia kumua-mange i maere-ere si Rano Manuwu.' sa pëwueiën i Wawu' mateir ambitu, eni ?" Mangen si Wutul wo wueiëno tu'u i Wawu' ambitu. Ja sinowat i Wutul tanu in aisusui i Pongkor. Siituoka mangiléko rano si Wutul. Kuano ï Wawu'; „Ja mindo re'e mio" sangatintjo'." Makaindo-mako rano si Wutul, ja sia ma- ja'o wo'o, ta'an kuano i Wawu'; „E Wutul, ambisa m pa- angeanu?" Sumowato si Wutul; „Mareng tu'u am bale ja." Kuano ka'i i Wawu' : „Ja sapaka aku masale' kumi'it Ütjo, en ütjo e nimakaere iaku. Nae ambisa èn angeanu ja ambitu aku." Sowatëno i Wutul: „Toka aku ë léngei." Kuano i Wawu'; „Mande tani'tu, iitjoo é nimakaere iaku" Sowatëno ka'i i Wutul; „Ja sama'.' Mangen sera nimëla'u-la'us ka'i-mange am bale i Maësa-ësa.

Awoja ambituoka sera, mangeo ka'i maja'-mai si Menga- wali-wali se sapi, wo sumere ka'i-mange. Makasereoka ka'i- mange sia, ja itjasÊraro ka'i-mako am patinanëman se sapi. Mangeo ka'i makata'u a si Tjolano se makatinanëm. Putusëno ka'i i Tjolano, ja sinowat(ë)kë' i Mëngawali-wali se sap! in taiia i : „Ja sapaka aku, nimailëk ka'i ësa Wawu' am bale i Maësa-ësa, isiape' é lo'or e se Wawu' niindo i Tjolano," Siituoka ipëkiangeo-mai i Tjolano si Wawu' isia. Maio sera ëng kuano i Tjolano a si Wutul: ^Sapaka sia, ja timboiang- kukë' ka'i, ta'an karëngan ko mangere si Rano Pera." Ja mangem ka'i a si Inanga si Wutul, tëkuroka ka'i-mako. Wueiano i Inanga sia, ëng kuanao in sumowat: „Sapa eta' niindokë' ka'i i Tjolano si Wawu\ kinuanana ka'i aku i mangere si Rano Pera.'' Wueiano ka'i i Inanga sia: „Jo wo'o wana si roro'na tumawang iitjo?'' Sumowato si Wutul: „Wa- wean, si Pongkor ka'i re'e itu." Siituoka mangem ka'i a lawanan sia wo rumangat si Pongkor. Kërangat(ë)nakë' ka'i, ja mio*o tumo'or-ai an dior(ë)na si Pongkor, wo mëwuei : ^Sapa ka'i itu?'' Sowatëno i Wutul: „Mangere kine ka'i si Rano Pera." Kuano i Pongkor: „Sama', kumi'it-ai iaku.'* Maja'o ka'i sera mange a si Rano Pera. An unëroka i ma- waja' ja ng kuano i Pongkor: „Mangem, iitjooka ë mange, makar(ë)kë' ambia'i aku. Sa ko mange ja kumua i mangere- ngere si Rano Pera, sa pëwueiënera." 

Itjatëka' tu'u-mangé si Wutul, ja pëwueiëno i Mateir a si Rano Pera. Sowatënao ën iitu tanu tu'u in aisusui i Pongkor. Kuano i Malukar a si • Rano Pera: „Ambisa ën angeanu, mange aku.'' Siituoka maio am bale i Maësa-ësa sera. Ambituoka sera, mangeo ka'i maja'-mai si Marintuk se sapi, wo sia itjasere-mange si Wawu' a mange m bale i Maësa-ësa. An tutuw iitu itjasëraro ka'i-mako se sapi, wo mangeo ka'i makata'u a si Tjolano si makatinanëm. Wueiano i Tjolano si Malukar a se sapi, sino- wat(ë)nakë' in tana'i : „ Nimailëk ka'i si Wawu' aku, a si wale pinailëkangku se pira-pira Wawu' niindo i Tjolano, wo an tutuw(ë)ku i makasere, ja se sapi muntëp in tinanëm." Kuano i Tjolano: „Angen-ai." Itjatëka'-mai si Wawu' Pera, ja niin- dokë' ka'i i Tjolano ; kuananao ka'i si Wutul : „Sapaka ko, ja mangere-mai si Rano Paser. Sa ra'itja makaere si Rano iitu ja rantongën tu'u ko." Maio a si Inanga si Wutul. Itjatëka'-mai sia, ja sia tëkuroka ka'i-mako. Wueiëno i Inanga sia: „Kua'itu ko ra'io mintjaja'- mar?" 

Sowatënao n itu ëng kuanao: „Nündokë' ka'i i Tjolano si Wawu'. Ja kinuananao aku mangere kine si Rano Paser." Kuano i Inanga i mëwuei: „Ra'io tu'u wo'o wana ën do'na tumawang litjo tanu si nimatawang iitjo a se pira-pira Wawu'? Sumowato sia ëng kuanao: „Si pongkor ka'i wo'on ja. Siituoka ka'i mangeo rumangat si Pongkor si Wutul. Kumësot- ai an dior(ë)na si Pongkor wo mëwuei : „Sapa ka'i n iitu, e Wutul?" Sumowato si Wutul: „En iparangat(ëjku iitjo, ja mere kine ka'i si Rano Paser." Siituoka ng kuano i Pongkor: „Sama', maio, kumi'it-ai iaku." Maja'o ka'i sera; mëmaja- maja' sera akar i mailëk si Rano iitu." Mangilëko rano siWutul. Kuano i Wawu' : „Sama', makaere, ta'an ambisa n angeanu? Aku masale' kumi'it iitjo." Kuano i Wutul: „Sama', mande aku i lëngei."

Siituoka maio sera. Itjatëka' ka'i-mai sera, ja tanukë' ka'i i niema-ema' i Tjolano an isia a se pira-pira Wawu'na. Siituoka ng kuano e Wawu' anio' : „Sapaka si Wutul, ja pa- ngilëkënta a si Tjolano in to'tokën." Awoja to'tokënerao tu'u sia. Pakato'tokën-ako sia, ja waja se rano nierena ja ailële' waja e Wawu' in tino'tok. Itjaiwa'mbarera-mio' in dano iitu, ja tumowo-mai si Wutul, isiaoka ë lo'or e si Tjolano. Këilëk i Tjolano in tani'tu, ja sia mëkito'tok. To'tokën e Wawu' si Tjolano, ta'an da'itja niema'era tanu si Wutul. An somoi-ai iitu si Wutuloka ë nisumawël a si Tjolano, akar in isiaoka ng Kolano e waja im pinapërenta i Tjolano tino'toko.


Akar(ë)kë' iitu.
Share:

Kukua Andior I Wulur


Awoja makaanako-mai si ësa wewene lëngei, ja ësa toja'ang tuama, wo sia ningarananera im Bulur. A si makasaoka in sia im bangko'o, ja sia mëwëra-wëra' a no'o wo sia mitong paneti ësa. Ja ema'anao pësi paneti iitu; pakaema'ana-mako, ja sia mangeo mamësi a lawanan. Makaindoo sia, ja ësa pong-kor tëkek. Kuano i Wulur: „O toro! waweangka re'e sëra'an kami i mëinang." Kuano ka'itje' i Pongkor a si Wulur: „Sa ro'na, tio'o sëra-sëra'an aku em baweang kua'a katoroanu an laku-sa." Kumua si Wulur: „Ja sama' sa tani'tu." Kumuao ka'i si Pongkor: „Sa awean ëm paawonu-sa, towangkë'-mai aku." Iwëkaro tu'u-mio' i Wulur si Pongkor, wo sia marengo- mange am bale. Ja a lalanoka sia, ja sia mailék si anak wewene i Tjolano mange lumële'. Kéilëk(ë)kë' i Wulur si Wawu' isia, ja si Wulur masale-sale' mindo isia pënana^an, WO itu mangena itjua a si Inanga. Janta'an sia aisero'kë' i Inanga, ng kuanao: „Tani'tuö in tjalëngeita, ja indonuo pë- nana'anu si Anak i Tjolano!" Ta'an palëlonoka i Wulur si Anak i Tjolano. Mando-mai ja sia ka'i mange mamësi a lawanan. Itjatëka*-mange a lawanan sia, ja sia tumowa si Pongkor: ^O Pongkor, o Pongkor!" Siituoka ja mai si Pongkor WO sia muei a si Wulur, ëng kuana: „Kaitu-itu ko?" Kuano i Wulur: ^Kaawi'i aku ja nimailëk si wewene Anak i Tjolano, ja isia si itjasale*ku indon pënana'an, ta'an da*itja toro en aku ja anak(ë)kë' i lëngei." Kuano i Pongkor a si Wulur: „Mange a si Tjolano, wo wueiën an isia, sa itjasale'na indonu pënana'an si Wawu' isia; tio'o minde-inde'."

Siituoka marengo am balena si Wulur. An unëroka i lalan sia, ja sia mailëk si ësa sërëm mapulë-pulësoka. Wueiano i Wulur si sërëm: „Kaitu-itu ko?" Sumowato si Sërëm: „Wean- ai rano aku." Ja weano tu'u i Wulur rano si Sërëm. Kuanoka'itje' i Sërëm a si Wulur: „Sa ko wawean ëm paawon an iaku-sa, ja towan-ai aku." Wo si Sërëm maja'. Ja marengo ka'itje' am baleera si Wulur. Mando-mai, ja sia mangem a si Tjolano, wo sia mangilëk sa ro'na indona pënana'an si Wawu' isia. Kuano i Tjolano: „Wueiën an isia!" Wueiëno an isia, ja sinowat(ë)nakë' in tana'i: „Sa ko wo ro'na mindo in sisim(ë)ku aitjatinëp an ta'asitj rararëman, ja aku masale' taneanu." Marengo si Wulur, WO ë nuwu' i Wawu' mangena itjua a si Pongkor. Kuano i Pongkor: „Woondo ko ja mai ambia, wo itu iwe'ekuoka iitjo." Marengo am bale i Inanga si Wulur. Jawoja woo-woondope' tu'u ja an ta'asitjo sia, wo sia tumowa si Pongkor: „O Pongkor, o Pongkor!" Ra'itja ure ambituo ka'i si Pongkor, wo ng kuanao: „Nio* kua'a iitu e." Ja iwe'e-mako i Pongkor a si Wulur ën sisim ; ja marengo si Pongkor, paalino ka'itje'-mangè i Wulur a si Wawu' ën sisim, Këpailëk(ë)kë' i Wawu' in iitu. ja sia masale-sale' eng kinaereanao n sisim(ë)na. Kuano i Wawu' a si Wulur: ^Eng ko nimakaereka in sisim(ë)ku, ja aku ma- sale'ka taneanu." Itjuaoka i Wulur a si Tjolano n aitjua i Wawü' an isia. Ja itjelóngkë' i Tjolano si Wawu' ën tanean i Wulur. Am pa'pa'an in tani'tu, ja itintjaso-mange i Wulur an do'ong walina si Wawu', wo sera mangereo wale paëna- ëna'anera ambitu.

Awoja ure-ureanoka n an somoi-ai iitu, ja mangeo lumële' si pënana'an i Wulur. Wo sia pailëkën i mateir a se sapi i Tjolano. Mailë-ilëkoka si wewene isia si Mateir a se sapi, ja ra'io re'e kata'neiana se patei-teirana, wo sera kuman in ti- nanëm e tow an do'ong iitu. Ilëkënoka e tow ën tinanëmera kinaa-kaapuo e sapi i Tjolano, ja mangeerao ipakata'u a si Tjolano si Mateir a se sapi isera. Towano i Tjolano si Ma- teir a se sapi isera, wo ng kuanao: „Kaitu-itu ipawajamukë' se sapitju ë makan in tinanëm e tow?" Sumowato si Mateir a se sapi: „Sapaka ng kinawalian wo iwajaku se sapi nitju- man in tinanëm e tow, ja am pa'pa' aku i mëilë-ilëkoka si wewene ësa, isiape' ë lo'or e si pënana'an i Tjolano." Siituoka si Tjolano mëkitowa si Wulur mënana' a si wewene iitu, wo indon i Tjolano mamuali pënana'ana si pënana'an i Wulur. Wo ng kuano i Tjolano: „Wulur! sa ko makalaput(ë)ka si tu'ura i po'po' anio', ja ko ra'itja to'tokëngku." Ja sapaka si tu'ura i po'po' iitu ja ra'itja toro palaputën e tow, si sei ë lumaput in iitu, ja matekë'. Siituoka si Wulur mange tumowa- mai si Pongkor wo itu sisilëna a si Pongkör. Kuano i Pongkor : „Tio'o mainde-inde' lumaput(ë)kë' ta'an sa ko an dangka'o-sa, ja mindo-mai këmbal ësa, wo itu irojor(ë)mu-mai, wo paalin am balemu, wo kimbengën-ange ën iitu." Jawoja marengo si Wulur, WO sia lumaput si po'po' iitu.

An dangka'oka sia, ja sia mindo-mai ësa këmbal, tanu in aitjua i Pongkor. Ja pa- alinao-mange am balena si po'po' iitu wo kimbengëna. Paka- kimbengëna-mako n iitu, tumowo-mai ambitu ësa wewene lo'or WO sia indona pënana'ana. A si makasa si pënana'an i Wulur makasake an tëtëngoan makasere se sapi i Tjolano. Ambituoka sia, ja sia pailëkën i Mateir a se sapi isera-, ja këilëk(ë)nakë'-mange isia, ja mangenao ipakata'u a si Tjolano si wewene isia. Kuano i Mateir a se sapi: „Sapaka aku, e Kolano, ja mai makata'u si Wulur, in sapaka sia ja waweano ka'i pënana'an ësa, isiape' ë lo'or e si pënana'ana-wo." Siituoka ipëkiindoo ka'i i Tjolano si wewene isia n a si Wulur. Kuano i Tjolano a si Wulur: „Sa ko makaindoka in dano mënoi-now, ja ra'itja patengku ko." Mangen ka'i an ta'asitj si Wulur, wo tumowa si Pongkor: „O Pongkor, o Pongkor!" Siituoka mai ka'i si Pongkor wo ng kuana a si Wulur: „Kaitu-itu ko?" Sisilëno-mange i Wu- lur an isia sapa ë nimamuali an isia. Kuano i Pongkor: „Sumakekë'-mai a litjur(ë)ku, wo ko paalingku-mange a si tana' wawean si Rano mënoi-now iitu." Kuano i Wulur: „Ta- ni'tu in tjatëkek(ë)mu, ja ro'na sakeangku?" Siituoka mawang- ko'o-mai si Pongkor isia, wo sia sakean i Wulur, wo sera lumaur. Malau-lauroka sera, ja si Pongkor mailëko ësa tana' an tajang. Siituoka ng kuano i Pongkor a si Wulur: „Nange kua'a si tana' wawean in Dano mënoi-now e." Itja- tëka'-mange a si tana' iitu sera, ja si Wulur itana'o i Pongkor. Pailëkëno i Wulur, wawean ësa wewene mëluku-lukut an tëmbir in saroinsong, wo wueiana si Wulur: „Mawisa ko?" Sumowato si Wulur: „Sapaka aku, ja mai mindo si Rano mënoi-now anio\" Eng kuano i Wewene iitu: „Sa ko mindo iaku pënana'anu, ja sama* ro'na mindo rano." Sumowato si Wulur: „Sama', e niindoo i Tjolano si pënana'angku-wo." Ja mindoo im bowong ësa si Wulur, warengana in Dano mënoi- now. Pakatu'tulëna-mako n iitu, ja sera in dua sumakeo a si Pongkor e marengo. Itjatëka'-mai an tana'na sera, ja si Ranoiitu paalino-mange i Wulur a si Tjolano. An tawioka im bale i Tjolano, ja itjalëpoko ëm bowong, iaka-akar in aitjatia' ën Dano mënoi-now.

Awoja mëmëndu-mëmënduoka si Wulur, am pa'pa'an sia ja patengkë' i Tjolano, en da'itja maali-ali si Rano mënoi-now iitu. Siituoka sia tumowa si Sërëm. Maio si Sërëm mëwuei : ^ Kaitu-itu- WO ?" Sumowato si Wulur: „Itjaupus-ai akii am pa'pa'an aitia'kukë' si Rano mënoi-now iitu. Ja aitjua i Tjolano sa, kine, ra'itja paalingku-mange an isia si Rano iitu, ja patena, kine, aku." Kuano i Sërëm: „Eng ko nitumawang iaku-wo, ja tawangëngku ka'itje' ko." Siituoka si Sërëm iitu mange tumowa- mai se kasërëm(ë)na, wo sera mai mindo si Rano menoi- now aitjatia' iitu, akar im pinakaindo-indoera, wo paalin-ange i Wulur a si Tjolano si Rano iitu. Janta'an se Wulur ja mainde- inde'oka ë maënto-ënto' a si ro'ong iitu, anaitu sera tumintjaso. Awoja sera in dua sumakeo a si Pongkor, mange an do*ong i Wulur, WO mangeo mënto' am bale i inanga. 

Akar(ë)kë' iitu.


Share:

Kakua Andior I Toya'ang Toloatèkënoka Wo Si Sapi


Kaindo-indono-mai, sapaka si Toja'ang anio', ja toloatë- kënóka, janta'an sia palënge-lëngeiëngkë' i Tumoloatëk isia. Kasusur in ëndo ari dumintju, ja sia mangilëk wö'o i muntëp a gêreja. ta*an sia pinémia-miaitjé* i Ra'ana, éng^ kuana: .A si ari dumintjuoka maai ko ja muntëp a géreja.*' Itjaamboo ka'i'inai si ari dumintju iitu, mueio ka'i a si Ra*ana si toja^ang, éng kuana: „Jawo, e Ra'a iakupe* ka'itje' ë muntëp, intjir* Sumowato si Ra ana, ëng kuana: .O ra'ipe' re'e muntëp ko, eng ko ng kumémés(é)pe' re'e, janta'an ko mindo wulinga', mio'mu kelean-ai in tjëmësanu, sa tanuo im bulinga' ng ka- kulo', ja paalino-mai." 

Mio'oka si Toja'ang, pailëkënao wawean sapi aiwa'kës an da'ter in dano. Siituoka sia paiiëkëno-mange i Sapi maali-ali im bulinga' wo ng kuana: ,Kua'a ko maali-ali im bulinga'?" Sumowato si Toja'ang, ng kuana: „Kelean kua'a kine in tjëmësan! sa kine tanuo si wulinga' anio' ëng kakulo\ ja paa- lino-mange." Eng kuano i Sapi: ,Wean-ai këmësan aku."Sowaténo i Toja*ang si Sapi, ëng kuana: „Mainde'kë' aku oreka kese'enu." Eng kuano ka'i i Sapi : „Tio'o minde-inde' ko, ra'itja kua'a kese'engku n iitu." Siituoka weano tu'u i Toja'ang këmësan si Sapi. Pailëkëno i Toja'ang paku'usëngkë* i Sapi, wo sia mainde'o wo ng kuana: „Paku'usëngkë' re'e i Sapi i makëmës." Numuwu' si Sapi, ëng kuana: „Ra'itja kua'a makese' ën iitu." Pakakëmësan-ako i Sapi ën iitu, ja pangilëkëno i Tojaang. Iwe'e-mako i Sapi ng kinëmësan, paalinao-mange am bale.

Itjatëka'-mange sia, ëng kuao i Ra'ana: „Si sei ë nisu- membong nitjumëmës?" Ja ra'itja wo'o itjua i Toja'ang. Jan- ta'an kuano i Ra'ana: „Sa ra'itja itjuamu, ja ko tëpiangku." Siituoka itjua tu'u i Toja'ang a si Ra'ana, ëng kuana: „Si Sapi tu'uman ë nisumembong nitjumëmës." Eng kuao i Ra'ana: „Woondo ja io'on-ai sia wo sëra'an/' Mando-mai mio*om tu'u si Toja'ang, wo ng kuao i Toja'ang a si Sapi: „Aitjuakë' i Ra'a in sëra'an ko ja." Sumowato si Sapi, ëng kuana: „En aku n aitjuanakë' in sera'an, ja iu- sëw(ë)kë'-mange ën du'itju, eni!" Marengo-mange am bale si Toja'ang, turu'ano ka'i i Ra'ana tawoiën, janta'an si Sapi ra'ipe' wineso'na-mai. Jawoja itjaamboo ka'i in ëndo ari du- mintju. Mueio wo*o si Toja'ang: „Muntëpoka re'e itu aku,intji, e Ra'a?" Sumowato si Ra'ana, ëng kuana: „Ra'ipe* ka'i re'e muntëp ko ja, en sumiwope' in tjanën." Wo ki'itan eta' i Toja'ang. Ja ng kuao ka'i i Ra'ana: „Angen-ai si Sapi wo siwon." Jawoja mangeo muntëp si Ra'ana, ja mangeo-mai siSapi si Toja'ang wo siwon. Mareng-ai si Ra'ana ë nimuntëp- wo, nimakasiwoo si Toja'ang, janta'an da'itja ambitu sia. Pangereno i Ra'ana sia mange re'e nimusëw in du'i i Sapi, aiIowëng(ë)na sumama-sama'. Marengo-mai si Toja'ang, ja nitjumano si Ra'ana. Siituoka sia kumano.

Maja'oka pira ngando n an somoi-ai iitu, mangeo paiiëkën i Toja'ang ën du'i i Sapi aiusëw(ë)na, ja nitumowo wo nimua'o im baja-waja. Pirao ka'i wona' ngando ng kaure, ja mangeo ka'i paiiëkën i Toja'ang ën a niusëwana in du'i, ja nitumowo re'e sumawël si Inanga. Siituoka maio itjua i Toja'ang a si Amanga ëng kuana : „Sapaka si In^', e Mama', ja nitumowo sumawël a niusëwangku in du'i i Sapi. Palingan-ako i Amanga n iitu, ja wo'mbo'ono i Amanga si Ra'ana. Maentos-ako sera in dua, ja mamaleo ka'i sumawël sera si Inang i Toja'ang iitu.

Anaitu si Ra'a i Toja'ang iitu ja wino'mbo'nao. Akar- (ë)kë' iitu.



Share:

Minggu, 02 Juli 2017

Kukua Andior Si Pokol. Sisilen Eng Lambot.



I. Sapaka si Inang wo si Amang i Pokol ja tow lëngei. An somoi-mai in si Amang i Pokol i nimateo, ja sia anio' mamualio tow; sapaka sia, ja toja'ang tuama. Tumowo-mai sia, ja sia ra'itja wana kama wo keitjei tanu se tow. Awoja itji'it in da'ipe' wana-nlako ë nimamuali tani'tu a si ro'ong iitu, kaapa n am pakasa si tana' iitu, ja këkëlian se tow nimai nilumili, kara-karapi e wangko-wangko' wo se sija-sija' a si tana' iitu, ta'an sera nimaali-ali waja-mai ta- tamber, mai iwe'e si Inang i Pokol anio." Ra'io; pëwang- ko'on i Inanga sia aka-akarana i makailëko mënuwu-nuwu\ WO mai im baweano reke-rekenën. Ja sia anio' mëlinga-linga in ipakua an doro* in tjapal i mange wo mai an tana-tana' walina. Makata'nei-mai si Pokol anio' sapaka sia ja masale'muli-ulit sumengkot. Eng kuana a si Inanga: „O Ina\ sa itjasale'mu, sapaka aku ja masale' sumengkot." Sowatëno i Inanga: „O itow! sapaka itu, ja ra'itja ro'na wo mamuali, pa*pa*an ko ja ra'itja wana kama wo keitjei. 

Tumambisao ko WO ro'na mange an tana' walina? Mangeo matambi-tam- bisa ko? Anaituo wo ra'itja itjasale'ku ko n sumengkot.' Ta'an pinëiëse-iëse'kë' i Pokol, iaka-akar in tjinaki'itangkë' i Inanga. Kuano i Pokol a si Inanga : „Sa aku wo sumeng- koto ialer(ë)kë'-mai sangasaput watuna in tjapitu wo sangasa- put ëm batuna im bala'ang, wo ësa pagi', ësa pisow wo ësa pati. Maja'o tu'u ëng kapal, ja indono-mai i Inanga si Pokol wo ipumpunao-mio' am bantang, kara-karapi im batuna in tjapituo WO m bala'ang, wo m pagi', wo m pisow, wo m pati, pinëwali-wali waja ambitu. Pakatu'tulën-ako ja teinten- gënao-mange i Inö^nga a mange ë lawanan ; aiwëkar(ë)na am- bisa m patumpaan-ai e mantëros.

Pailëkëno e mantëros sia, ja se mantëros nimangaja'ka' am pa'pa'an sera in da'ipe' nimailëk-ako tow tani'tu. Numuwu'o si Pokol, ëng kuana: „Sa itjasale'miow, e mantëros, mange itju^-mange a si Tuang Kapëteng, sapaka aku ja masale' su- mengkot." Marengo tu'u-mange ang kapal se mantëros, wo ipakata'uera-mange a si Tjapëteng, sapa si aitjua i Pokol. Kuano i Tjapëteng: „Sama'! angeniowo-mai sia." Mangem ka'i se mantëros, mangeo-mai si Pokol. Janta'an dirior wo si Pokol paalin-ange ang kapal, ja sia mangilëko se mantëros, ëng kuana: „Sa aku a mangeo ng kapal-sa, ja tio'o iwëka- wëkar a mio' ën darëm, ta'an iwëkar(ë)kë'-mio' a mange n dangka'/ Ja n iitu kini'itan tu'u e mantëros. Itjatëka'o tu'u- mange sia, pailëkëno i Tjapëteng, ja si Tjapëteng nimanga- ja'ka' tanuka ka'i se mantëros. Ja si Pokol anio' aiwëkar(ë)- kë' tu'u an dangka', siitu kine sia ë mailëk se waja im bajapalangkoiënera, am pa*pa' sia ja kolëkoka ë nitjumësot-ange am bantang.

Moleo tu'u ng kapal. MajsT pira ngando si Pokol mailëk ësa punten. Sapaka si punten itu, ja ra'itja wana tow. Siitu- oka mangilëko a si Tjapëteng sia : „Sa roro'na, ja itumpao- mio' a si punten anio' aku, ta'an mangekë' iwëta'-mio* am paakaran in sonop." Ki'itano tu'u i Tjapëteng, iaka-akar iru'n-
du'nao se mantëros, maali-mange si Pokol a lawanan a si punten iitu. Itjatëka'-mange ja iwëkarerao tu'u a lawanan si Pokol, tanu im pinangilëk(ë)na. Marengo tu'u se mantëros, jan- ta'an sera nimawaja '-mange, ja nimarengkë'-mange in somoi WO makasere-mange si Pokol, am pa'pa'an sera ja talos mau- pus ë mata'nei si tow pokol isia, itëla'uo a si tana' kaluluan in tow. Ra'io, maja'o tu'u ng kapal wo mange nimakatajang. Ja kamang i pëtu'u-tu'usënoka-mange i Pokol ëng kapal, ja ng kuanao: „Pë'tare ng kapal pëtu'u-tu'usëngkuoka-mange, wo'ope'ka-mai isera i mailëk(ë)pe'-mai iaku." Siituoka sia mu- ka'o-mai in tjaraina. Pakawuka'ana-mako iitu, ja sia nimain- doo tow Walanda, tuama wangkër wo rangka'. Sapaka re'e m pokol ja karainakë'.

Awoja mio'o tumo'or-ai sia wo ipumpuna am bantang ëng karaina wo itu kipitënao-mai wo sia muntëpo-mange an talun. Muntëpo-mange sia, ja sia mindoo-mai im pisow wo sia mema' tërung; ën iema'na tërung, ja simbël, am pa'pa'an ën ambitu ja këkëlian simbël. Pakaema'ana-mako itu, ja sici mindoo-mai im pagi' WO iema'na karisoran api. Mando-mai sia mindoo im pisow WO sia maras uma; pailëkëna im bangko'o m pina- ras, sia mindoo-mai im pati wo itongkeina in tjaju. Ra'itja pira ngando n akar-ai iitu, pailëkëna nimapërao ng kaju. Si- ituoka n iitu ritjëtanao, akar in tjinaa-kaapu in api karapi e kaju wangkër. Mando-mai sia musëwo im bala'ang wo ng kapitu; këusëw(ë)na ja pinëkëmu-këmukë'. Maja' tëlu ngando^ pailëkënao maluluno; maja tëlu ngando nimëta'upo ë lalaina^ maja ka'i tëlu ngando, pailëkëna masëputo. 

Ra'itja nimaure- ure, ja waweano ë mëririan am bua*na. Siituoka sia mawaja-waja\ mailë-ilëk im bua'na in tjapitu WO m bala'ang. Mawaja-waja'oka sia, pailëkëna waweano m pakë'këtan e kawok. Mando ka*i-mai pailëkënao si tjapitu ësa ja tumawio kaapun i tjawok. Siituoka ng kuano i Pokol: ^A nde'e! ja tia'pe' wo ta'anangku, kaapunukë* re'e ng ka- pituku!" Ja mindoo-mai im pagi' sia wo iema'na ta'an in tjawok. Pakaema'ana-mako itu, ja ita'anao. Mando-mai pai- lëkëna nimindoo tu'u kawok, ta'an kawok wangkër, toka wawi. Pëpatenao wo'o sia, kuano i Tjawok: „Ampung, am- pung ! sa itjasale'mu tio'o pate-paten aku." Sowatëno i Pokol : „O ra'itja, karëngan ko em patengku, en iitjo si maindo in tjapituku WO m bala'ang." Eng kuano i Tjawok: „Itjaupus-ai, itjaupus-ai aku, tio'o pate-paten! Sapaka n iana, ja ra*itja wala*am bo kapitu, ta'an ën iana ja paser. Anaitu sa ko wo masale', ko iwalitju-mange am baleku paser." Sowatëno i Pokal : „Sama'." Siituoka ng kuano i Tjawok : „Sapaka ko ja tumimboitjë'-mai an ipus(ë)ku, wo mëngi'i-ngi'it iaku, am- bisa m pengkorangku, ambitu m baja'anu."

Maja'o tu'u sera, wo sumumpak-ange sera kawok tani'tuo ng kakëli. Ja si Tjawok wangkër makasa-kasa manuwu' ta*an da'itja kailëkan i Pokol sapa ën ipanuwu'na. Ta'an sanganu- wu'-mai i Tjawok wangkër, tani'tu ng karior se kawok ma- li'us-ange wo sera kumaset am pawaja'anera in dua, iaka-akar se kawok i nilumisi'doka n sangawiwi wo n sangawiwi. An iitu kailëkano i Pokol in sapaka si Tjawok wangkër anio' ja mapërenta. Mëmaja-maja'oka ka'i sera, ja sera itjasumpako ka'i-mange se kawok tani'tuo in tjakëli. An somoi-mai iitu, sera itjasumpako-mange a si lalan mëla'u-la'us-ange a si wale paser. Kuano i Tjawok a si Pokol: „Nange m baleku!" Më- maja-maja'ka tu'u sera itjatëka'o-mange a si wale iitu. Pailë- këno i Pokol si wale itu ja paser, tumo'tol an ari'i tumbal im buwungan. Karapi in tjantil wo ë meja wo m bangku, ra'itja wana nigutnaet ta'an paser ipakasa. Siituoka sera su- mosor-ange a logos wo sera muntëp am buni wo mareng ka'i-mai a logos. 

Mëluku-lukutoka atnbitu sera in dua ja ng kuana i Tjawok a si Pokol: „Sapaka m balaam bo kapitu, ja wowoso, anaitu ko ja marengo-mange wo tnangeo tipu'un; sa itu pinakatipu'muo-sa , ja uwitëno-mange a lawanan wo mange iëlur sumama-satna* am pa*pa'an sa ituo pinakaaler(ë)- muo, ja tani'tu ng karior wawean kapal lumangkoi. Ja sa lumatigkoio ng kapal-sa, towanu-mange wo ipëkisakemu-mange ambitu ng kakëli in tjapitu wo m bala*ang. Ja takura m pa- ngilëkën i Tjapëteng in sakean in iitu, ja iwe'emu-mange n ësa kapitu, janta*an ën iitu ra'itja kapitu kaapa wala*ang, ta'an paser. Wo sa itu aitjatëkao-mange an tana'mu-sa, ja tëla'uan-ange limangapulu' n a lawanan; se akar iitu japa- kaali-alinu waja-mange a lesar im bale i Inangu. Janta'an dirior(ë)mu wo maja' kumembut-ai se tëlu kumi an iaku. Sa itjatëka'o-mange-sa, ja indonu si tjumitju wo isusul-ange an api WO ilëindëm-io* an ta'asitj, siitu ng kailëkangku in tjo in aitjatëka'o.'

Awoja marengo tu'u si Pokol, mangenao pailëkën wowoso ng kapitu wo m ala'ang. Siituoka tipu'unao wo uwitëna- mange a lawanan, mangena ëlurën ambitu, akar im bawean kapal lumangkoi, tanu in aita'ar i Tjawok an isia. Pakaëlu- rëna tu*u-mako m baja se itu, lumangkoio wo'o ng kapal. Tajange' ^ng kapal, parangatënao-mange akar tu'u i nimënto.' Eng kuanao a si Tjapëteng: „Ro'na sakean im paser(ë)ku ?" Sumowato si Tjapëteng: „Sama'." Siituoka ja isakeerao ëm paser. Ipakasake-mako, ja pailëkëno, nitumë'tëpoka n sanga- wiwi in tjapal, am pa'pa an in tani'tuo in tjakëli ëm paser. Ja kumi'it tu'u in ta'ar i Tjawok, weanao-mange ësa si Tja- pëteng, tëlës in sinakean im paser(ë)na.v Tani'tu maja'o ng kapal. Sumuwa'o-mange ëng kapal, itumpaerao ëm paser i Pokol. Ipakatumpaera-mako m baja in iitu, ja mangem a si Inanga si Pokol, mange kumua: „Sapaka aku, ja nimarengo- mai." Tani'tuo in tjarior sera mange a lawanan, wo mangeo muwit-ai im paser, mai ipawëkar a lesarera. Ta*an diriorera WO muwit in iitu, ja aitaneo se lima ngapulu'-wo. Pakauwitën- era-mako si tëla'u iitu, ja si Pokol marenge' ka'i-mange a lawanan, mange imëngat se lima ngapulu' aitela'u. Mange sia, ra*io tu'u wana tow ën a lawanan.

Siituoka sia mindo-mai in tjumi i Tjawok wo isusul(ë)na- mio' an api, wo ilëindëm(ë)na-mio' an ta'asitj. Indona ka'i-mai ng karaina, wo karaiëna. Tani'tu nimaindoo ka'i Pokol sia. Ra*itja nimaure-ure, kumësoto-mai si Tjawok kara-karapi e riwu ng kakawok(ë)na. Kuano i Tjawok wangkër a si Pokol :„Sapaka aku ja ambia'io; ambisao n to'oran im bale?" Kuano i Pokol: „A si lesaro anio'." Kuano ka'i i Tjawok a si Pokol: „Ituru-turu'o waja-mai sapa si tjasale'anu." Itjakuao tu'u i Pokol sapa se itjasale'na. Siituoka iru'ndu'o i Tjawok wangkër ëm baja se kawok karapina. Tani'tu ng karior se kawok mema' si wale iitu. Pinëma'i-ma'ilonganerakë' wo ni- mamualio wale. Sapaka n ipapa'ilongera ja paser(ë)kë' ka'i. Siituo si paser aitela'u i Pokol a lawanan, ta'an tinulierakë'- mai i nitjuman. Taporak ulit ëng këema' e kawok si wale iitu, wajakë' im po'ow i ëndo. Sapaka si wale itu ja paser- (ë)kë' waja nitumo'tol an ari'i tumbal-ange im buwungan wo m baja in an sangkum i wale itu ja paser ipakasa. A si wengitjë' iitu marengo se kawok.



2. Mando-mai pailëkëno e tow a si ro'ong iitu si wale iitu, ja sumela-selap, iaka-akar mangaja-ngaja'ka' waja se tow en toka ëndo-ëndoan, ma'angka wo'o im bëngipe'. Ra'itja ure n an akar-ai iitu ja si Pokol masale'o tumane. Kuanao a si Inanga: „Wo Ina'! sapaka aku ja masale'o tumane."Sumowato si Inanga: „Itu ja sama'." Siituoka iru'ndu'nao si Inanga, ëng kuanao: „Sapaka ko, e Ina', mange a si Tjolano, wo wueiën-ange sa roro'na aku ja masale' tumane a si ësaan-ange a se anak i Tjolano." Mangem tu'u a si Tjolano si Inang i Pokol, wo mange kumua in sapa si aitjua i ana'na. Sowatëno i Tjolano : „Sama', ta'an mange alin-ai sia/ Marengo-mai si Inang i Pokol mai-mange isia, wo sia teintengëna-mange am bale i Tjolano. Itjatëka'-mange, ëng kuano i Tjolano: ^Kënu se ana'ku siow ëm bewene. Ta'an itji'it in tjanaramën, si matu'a ng katare wueiën." Ja si Pokol anio' maali-ali tëtënga'an paser. Ja si sei si mindo in iitu, isia si taneana, kumaapa maindo pënana'ana. Mueio si Pokol katare a, si luluna. Janta'an si Luluna nisumowat: „E, iitjoo wo tu- mane a iaku! pokol ja uanu!" Mai tja'i a si Tjumarua tani'tukë' ë nuwu', wo nimëngasa-ngasar(ë)kë' tani'tu waja se uwalu. Kasiowoka ja sia si nimasale' wo indonao-mange si tëtënga'an paser itu. Sapaka si Tjaakaran anio* ja ipasero' e kaka'na pa'pa'an kine sia i nimasale' tanean i Pokol.

Siituoka ja pangilëkeno i Pokol a si Tjolano, in sa roro'na, woondo sera ja tumaneo. Sowatëno i Tjolano: „Ja, itu ra'ipe' mamuali pa'pa'an da'ipe' aler ëng kanen wo n ëëlëpën e niënot." Numuwu'o si Pokol: „Ja itu, e Tuang Kolano, ra'itja wëndu ë mëaler, asal(ë)kë' wo se mateir ang kakanën ën alerën/' Ja itji'ito i Tjolano ambitu. Si upusoka i Tjolano si Pokol, ja sia turu'anao ësa wuni wo tëkëlana a si wëngi iitu, ra'io aiwe'e i Tjolano nimange am balena. Numuwu'o ka'i si Pokol ëng kuana a si Tjolano: „Sa itjasale' i Tuang Kolano, wawa'ando ja iëpe', sa ulit(ë)ka si aitjuaku kaapa ra'itja." Ki'itano tu'u i Tjolano, wo sia mënot se Wangko-wangko', mai tjuman am balena a si wawa'ando. Itjaiwëngi-mio' ja si Pokol kumua a se Kolano in ambalesa wo se anak i Tjolano tana'i: „Sa roro'na, muntëpe' waja am buni-wo, wo ra'itja wana ësa maai-ai ang kësot." Siituoka muntëpo waja am buni sera, ma'an ka'i si Pokol wo si Inanga nimuntëp(ë)kë' -mange am bunina. Ambituoka sia ja sia kumakaja, ëng kuana: „Kësotan-ai in tjakanën wo n ëëlëpën wo sapakë' se itjaewe e niënot!" Mangeo tu'u ëngatën ën a meja, ja alero waja ng kakanën wo n ëëlëpën wo m baja se itjasale' e niënot. Siituoka sia rumu'ndu' si Inanga mange tumengkor im papalën im buni e Kolano in am balesa, wo m buni e anakera. Kumësoto tu'u-mai sera, ja sera mailëk in am bawo i meja, ambituo waja ng kakanën Wo n ëëlëpën.

Muntëpo-mange si Inang i Pokol, wo si Pokol sumawëlo in tjaraina itëla'unao-mio' am buni si tjaraina pokol. Kumësot-ai sia, ja • nimawalandao ka'i wo tuama rangka' em bangkër. Pailëkëno e uwalu anak i Tjolano sia, ja sera marengo-mange am buniera, wo mange mëngame-ngame', e manësël muli-ulit, am pa'pa'an sera ja nimare'ekë' si Pokol, ënta'an sia ja ra'itja re'e pokol, ta'an tuama re'e lo'or.
Ra'itja ure ja kumësoto-mai se tuan-tuang niënot i Tjolano. Ja kumano tu'u se tuan-tuang. Janta'an si pënana'an i Tjolano ra'itja ki'im tjuman, en da'itja nilumukut kara-karapi e tuan- tuang si Inang i Pokol, wo se uwalu mangala'un ra'itja ka'i tji'im nilumukut, anaitu ng kantil, se nilukutanera wo'on, ra'itja nilukutan. Makakan-ako se tuan-tuang, ja ipapaangkaio waja i Pokol ën am bawo i meja, wo sia muntëp ka'i-mange am buni, mange ka'i tjumakaja kakanën. Makakaja-mako sia, ja papakësotënao si Inanga wo mange lumukut-io' karapi i pë- nana'an i Tjolano. Ja wisao ë giona e kakanën am bawo i meja a si tjatarepe', ja tani'tuka ka'i se ipakaompëro.

Mando-mai ja si Pokol wo si Wawu' pangilëkëno i Tjolano i lumëkëpo in ta'arera in tumane. Jawo si Tjolano mënot se tuan-tuang am bawa' im peren tana, wo se sij-sija\ aka-akaran si Tjolano i nimema' lawi nialer(ë)na kanan e tow tani'tuo in tjakëli. Mali'uso tu'u-mai m baja se niënot, ja si Pokol kuma- kajao ka'i tjakanën. Ja wisao ka'i ë nimamuali a si tjaawi'i, tani'tuka ka'i ën a si oras iitu, ë nimëgigioanoka ng kakanën WO n ëëlëpën. Makakan-ako se tuang, iwali-mangeera am bale i Pokol si penana'ana.

Tëlu ngando n an somoi-mai iitu, ja si Pokol sumengkoto ka'i, itëla'una-mio' am bale si pënana'ana, a si Inanga. Ra'itja pira ngando n an somoi-mai in tjësengkot i Pokol, ja si pëna- na'ana ipëtenao e kaka'na uwalu, in sia in iwilangerao wo'on, pa'pa'an sia ja panganatënerao, en isiakë' n tinanean i Pokol. Siituoka towano e kaka'na si pënana'an i Pokol, wo sera mange tumamberen an tatamberenan an tëmbir in ta'asitj. Ja kumi*it in tetenaera, ja sa si Tjaakaranera matambereno, ja sia ituke- eraomange rumëpë-rëpët an ta'asitj, wo siitu sia ë malësëm. Maio tu'u in tumambereno, ja si Luluna n dirior wo pëngi'i- ngi'itan-ai, tumbal-ai si Tjaakaran. Tumambereno si Tjaakaran, ja sia ipatukeera-mange rumëpë-rëpët an ta'asitj, iaka-akar sia i mëkia-kiampungoka, ta'an ipakarëpëterakë'.
. Siituoka si pënana'an i Pokol itjapë'pëso-mange a si ësa punten ra'itja paënto-ënto'an in tow. Ambituoka sia, ja sia lumaput a si tjaju an tëmbir i lawanan wo mënganko-nganko', ëng kuanao: „Kusoi, Kusoi! aku e! ën aitaju-mai i tjaka'ku Rintjitan/' Endo wo m bëngi ja siitu n ipëngangko-nganko'na an sangkum i rua ngasërap am puru'na i tjaju iitu. Sapaka n an tutuw iitu, ja sia ra'io nimakan. An somoi-ai iitu ja pailëkënao-mange wawean kapal maai. Siituoka sia mangko' ka'i ëng kuanao: „Kusoi, Kusoi! aku e! ën aitaju-mai i tjaka'ku Rintjitan." 

Makatawio tu'u-mai ng kapal, ja si Pokol makasake ambitu. Palingano i Pokol im bawean ë matu'ul i ngarana, ja ipëkiënto'na ng kapal. Tumumpao-mange sia, mangena pailëkën wawean ësa tow am puruk in tjaju. Sapaka sia, ja worungoka ulit wo wageioka, tanuoka gio e nimateo. Anaitu sia pëtu'u-tu'usënaoka, tawioka ra'io katu'usana in isia si pë- nana'ana. Katu'usana-mako sia, ja si Pokol maiipuso muli-ulit isia, WO sia mangena kë'këpën-ai wo sera maame'. Siituoka sia iwalinao-mange ang kapal. Awoja sisilëno-mange i pënana'an i Pokol a si Pokol, sapa ng kinawaliana wo aitjawe'e-mai a si punten iitu. Itjatëka'-mange ang kapal, ja weano i Pokolkanen sia, sapa-sapakë' si itjasale'na. Jawo mindoo-mai ësa pawean in doko' si Pokol wo itjësot(ë)na se roko' ambitu, wo weana pasëngoran in asëng. Pakaema'ana-mako itu, ja ipum- punao ambitu si pënana'ana wo kara-karapi in tjakanëna. Itjatëka'o-mai am balena si Pokol, ja ng kuanao: „Si pawean in doko' anio' ja pinumpunan in doko', anaitu paalin-ange ang karapi in ti'tir, oreoka malewo'.'' 

Ambituoka sia, eng kuanao a si Inanga: „O Ina', ambisa si pënana'angku?" Sowatëno i Inanga: „Sapaka sia, ja tinuli-mai e kaka*na; akaroka-mai litu, sia ra'io pinailë-ilëk(ë)ku-mako.'' Eng kuano i Pokol: .SamaM" Siituoka sia mange a si Tjolano, wo muei sa am- bisa si pënana'ana. Sowatëno i Tjolano: „Siituo ng kinawalian e toja*ang anio', wo niares(ë)ku.'* Wueiëno ka'i i Pokol a se anak i Tjolano, sa ambisaka si pënana'ana. Sowatënerao: „Ja ra'itja kailëkanami, sa sia ambisa." Maio in tjuman, waja isera nilumukut kara-karapi i Pokol. Tumo'tolo kuman, si Pokol mueio ka'i sumawël, sa ambisa si pënana'ana. Janta'an mëngelo-ngelongkë' waja se uwalu mangala'un. Siituoka ng kuano i Pokol : „Itji'it re'e in tani'tu ja kamu aresëngku." Siitukë' ë nuwu' i Pokol. Ra'itja nimau- re-ure ën akar-ai iitu, ja si Pokol numuwu' tana'i: „Timbong- timbong ëng kakanan, timbong-timbong ëng kakanan." Siitukë' ë nuwu' i Pokol, ja lumengketo-mange am biwiera m piring ka- rapi in tu'tu' wo n sera'. Siituoka ng kuano i Pokol a se Kolano in ambalesa : „Sapaka aku, ja mangepe' mangere-mai si pënana'angku, sa sia kaerangkupe', anaitu aku sumengkote' ka'i." Ja indonao-mai m pinumpunana si pënana'ana wo sia sumengkot. Tëlu ngando ng kaurena i nisumengkot, wo ma-reng-ai. Marengo-mai sia, ja nimëgigioanoka ng kulintang wo se patengem balina. Anaitu tajange'-mange ng kapal ja pa- lingano-mange e tow a si tana' iitu, iaka-akar këkëlian se tow WO se tuan-tuang mange nilumili am tëmbir im pasuwa'an in tjapal.

Itjatëka'-mai si Pokol ja sia nimëla'u-la'us a si Tjolano. Ra'io nitjumëli nuwu' si Tjolano, ta'an kuanao a si Pokol: „Sa itjasale'mu, ja itjooka ng kolano, asal wo wuka'ano-ma- nge m piring am ba'mba' e ana'ku, am pa'pa'an aku mau- puso muli-ulit isera." Kuano i Pokol: „Sama' sa tanu i nu- wu'mu, ta'an dirior wo n iitu mamuali, karëhgan ën iitu ipa- kata'u am baja se am bawa' im përentamu, in iakuoka ng kolano." Ipakata'uo tu'u si nuwu' iitu am baja se tow, iaka- akar i nimasale' ëm baja se tow. Siituoka ng kuano i Pokol : „Timbong-timbong ëng kakanan! Timbong-timbong ëng ka- kanan!" Siitukë' ka'i ë nuwu' i Pokol, ja maindoo tu'u-mai waja tn piring am biwi e uwalu mangala'un anio\ Tani'tu si Pokol nimamuali kolano. Ja se uwalu mangala'un anio' nimënto' waja ang kama i Tjolano, wo malinga-linga sapa ën itjua e ambalesa. Ja sera anio' ra'itja aipawe'e-we'e i Tjolano tinanean akar i mate. Siitukë'.

Share:

Blogroll

Tompaso Kita

Jurry Franky Langi
Yaku Ca U Si Tou Sapa-Sapa. Sapake Si Tou Niatean, Masale Touen Se Kayobaan Tumompaso Ni Myatem. Sapakem Ase Patik O Nuwu Anio Kumesot Ase Ate Wo Nontak Tou Rondor Pinatuusan Eng Kanaramen Minahasa An Tumompaso. Makakeli Mey Wo Mongken Wo Moray Kasadaran Nei Eng Kanaramenta Makakelim Pinasui Ila Wo Pakatambak-Tambak Ila. Taney Wo Rumondor Eng Sisilen Situm Eng Patik Ambiay. Muntungke Sa Awean Kinatoroan a Camo Pakasa.. 

Pee'Bo

Flag Counter

Pa'Dior

Popular Posts

Labels

Postingan Baru

Nuwu I Tua, Wo Ngeluan

  • Sa Cita Esa Sumerad, Sa Cita Sumerad Esa Cita.
  • Akad Se Tou Tumow Tou.
  • Pakamatuan Wo Pakalowiden.

Untuk Anda Saya Peduli

Butuh Bantuan Untuk Mengetahui Dan Belajar Tentang Kebudayaan Tompaso? Hubungi Saya dengan rincian tentang pertanyaan atau masukan untuk perkaya Kebudayaan Tumompaso.